İsviçre’de bugün, tüm yurttaşlara ayda 2 bin 500 İsviçre Frangı (yaklaşık 7 bin 500 TL) temel yurttaşlık geliri verme konusunda referanduma gidilecek. Temel yurttaşlık geliri, son dönemde Batı ülkelerinde gündeme gelse de, bu önerinin tarihi çok eskilere dayanıyor. 16. yüzyıldaki Ütopya adlı eserinde Thomas More, tüm insanlara eşit ve yaşanabilir bir gelir verilmesi gerektiğini savunmuştu. O tarihten bugüne, yurttaşlık geliri çeşitli dönemlerde sağdan ve soldan siyasetçiler tarafından farklı gerekçelerle desteklenmişti. Örneğin, serbest piyasa ekonomisi savunucularından ABD’li ekonomist Milton Friedman “Devletin çok sayıda sosyal programdan kurtulmasını ve tek bir gelir vermesini sağlar” diyerek temel yurttaşlık gelirini savunuyordu. Alman filozof Eric Fromm ise yurttaşlık geliri hakkında “Garanti edilmiş bir gelir sadece özgürlüğü bir slogandan bir gerçekliğe dönüştürmekle kalmaz, aynı zamanda batı inanışları ve modernizminin kökeninde olan bir teoriyi hayata geçirir: bir insan koşulsuz şartsız yaşama hakkına sahiptir” diyordu. ABD’deki yurttaş hakları hareketinin önderi Martin Luther King de yurttaşlık gelirini “Yoksulluğun önüne geçmenin tek yolu garanti edilmiş bir gelirin sağlanmasıdır. Yoksullukla mücadele politikalarını uygulamaya koymadan önce, barınma ve eğitim sorunlarını yoksulluğu tamamen yok edebilecek bu sistemin getirilmesiyle çözebiliriz” sözleriyle destekliyordu.

Fakat yurttaşlık geliri bugüne kadar hiçbir ülkede tam anlamıyla uygulanabilmiş değil. Refah devletinin en güçlü olduğu ülkelerden Finlandiya bu konuda küçük çaplı bir pilot proje başlatırken Hollanda’da da bir pilot proje hazırlık aşamasında. Avustralya ve Kanada’da ise hükümetin gündeminde bulunuyor. Avrupa’da ise Türkiye’den Özgürlük ve Dayanışma Partisi’nin de üye olduğu Avrupa Sol Partisi, kıta çapında temel yurttaşlık geliri verilmesi için kampanya yürütüyor.

Topluma fayda

İsviçre’de 100 bin imza toplayan her örgüt veya toplumsal hareket, taleplerini ülke çapında referanduma götürebiliyor. Bu referandumda evet oyu için kampanya yapan Dünyada Temel Yurttaşlık Geliri Ağı’ndan Gabriel Barta “İnsanların onurlu bir yaşam sürmesini garanti altına almanın en etkili yolu budur. Herkese temel bir gelir garantisi verdiğimizde insanlar istemediği işlerde çalışmak zorunda kalmaz, hayallerindeki işi yapabilir, herkes birer girişimci olur” diyor. Bir başka kampanyacı Che Wagner ise “Çalışmadan gelir elde eden insanlar bütün gün yatacak değiller. Yapmak istedikleri pek çok etkinlik topluma farklı yollardan fayda sağlayacak. Kim daha az çalışmak istemez ki? Biz sadece kapitalizmi daha iyi ve insancıl hâle getirmeye çalışıyoruz” ifadelerini kullanıyor.

Artık işi robotlar yapıyor

Destekçilerin bir diğer argümanı da hizmet ve özellikle de üretim sektöründe otomasyonun yayılması ile pek çok kişinin işini robotların yapmaya başlaması. “Artık üretimi robotlar yapıyor ama bu gidişle insanlar iş bulamayacağı için robotların ürettiğini satın alacak paraları olmayacak ve evrensel yurttaşlık geliri verilmezse ekonomi çökecek” diyor referandumun destekçileri. Bunların yanında sistemin gençlerin eğitimlerini uzatmaya teşvik edici ve kadın ile erkek arasındaki gelir adaletsizliğini azaltıcı etkileri olacağını düşünenler de var. Yürütülen kampanyalarda Zürih sokaklarında dans eden robotlar “Sizi özgürleştirmeye geldik! Pazartesiden cumaya kadar faturalarınızı ödemek için çalışmak zorunda kalmayacaksınız” yazıları taşıdı.

Marksist ütopyaya hayır!

Fakat hem hükümet, hem de neredeyse tüm siyasi partiler referandumda hayır oyu için kampanya yürütüyor, “Ülkemizin Marksist bir ütopyaya dönüşmesine izin vermeyeceğiz” diyor. Öneriye karşı çıkan İsviçreli ekonomi profesörü Charles Wyplosz “Eğer insanlara hiçbir şey yapmamaları için para öder” ifadelerini kullanıyor. Karşı çıkan siyasi partiler ise yurttaşlık gelirinin finansmanı için vergilerin çok fazla artırılması gerektiğini, bunun da yatırımları ülkeden kaçıracağını savunuyor. Sağcı İsviçre Halk Partisi’nden Luzi Stamm, “Eğer ülkemiz bir ada olsaydı bu mümkün olurdu ama Avrupa Birliği ile ekonomik entegrasyonumuz var ve neredeyse bütün birliğin yaşan standardı ülkemizden düşük. Bu uygulama başlarsa tüm Avrupa İsviçre’ye taşınmaya çalışacak” diyor.

Referandumdan evet çıkması durumunda İsviçre hemen temel yurttaşlık geliri vermeye başlamayacak. Uygulamanın finansmanının hazırlanması için hazırlıklar 10 yıla kadar sürebilir.(Birgün)