Tandırın içine düşüp yanın kadınlar da var

Tandır denilince, herkesin aklına tandırda yapılan lezzetli ekmekler ve yemekler geliyor. Ancak bu tandır işi bu kadar masum değil. Tandır başında çalışan köylü kadınlarını hemen hemen kimse dinlemediği için, sorunları da pek bilinmiyor.

Tandır yere çukur kazılarak yapılan bir çeşit fırın. Bayburt’ta ve Erzurum’da katıldığım kırsal kalkınma projelerinde tandırın sağlıksız yönlerini de gördüm. Tandırda ekmek pişiren, yemek yapanlar şüphesiz kadınlar. Tandırdan çıkan duman, is bu kadınları epeyce zehirliyor, gözlerini rahatsız ediyor. Kışın soğukta çok sıcak olan tandırın içine eğilerek duvarlarına hamurları yapıştırıyorlar, sonra da pişince, bunları yanıp ateşe düşmeden alıyorlar. Sürekli tandırın içine eğiliyorlar. Kışın çok soğuk havada belleri açıkta kalıyor. Çok ciddi bel problemleri oluyor. Bazen kazalar da oluyor. Kadınlar yanan tandırın içine düşüyorlar. Ağır yanıklar geçiren, hatta ölenler olduğunu söylemişlerdi. Bayburt’taki bir projede, her evde ayrı ayrı sağlıksız koşullarda kadınları tandırda uğraştırmaktansa, her köy için ortak bir fırın yapılması gündeme gelmişti. Proje biterken, güç bela üç köyde bu gerçekleşebilmişti. Bu sorunları da, Erzurum’da kırsal kalkınma projelerinde çalışmış olan Ziraat Mühendisi Sayın Ayça Kamış’tan öğrenelim.

Bana şunları yazdı: “Tandır köylerde bir gelenek, mecburiyet, kadınlar için vazgeçemeyecekleri bir alışkanlık olarak devam ediyor. Tandır bir mecburiyet, çünkü ekonomik şartlar zorluyor. Tandırdan çıkan duman kadınların ciğerlerini etkiliyor, başlarını eğdikleri için başları ağrıyor, ciddi anlamda yanmalar oluyor.    Proje köylerimizde kadınlar istedikleri için fırın yaptık. Fırın yapıldı, fırında ekmek yapımı nasıl olur diye eğitim de verildi, uygulamalı olarak ekmek de yaptık. Fakat proje bittikten sonra, fırını yılda bir iki defa belki yaktılar. Fırında ekmek pişirmesini bilmedikleri, hamurunu yapmakta, şekil vermekte zorlandıkları için ekmek yapmadılar. Köylerde fırında ekmek yapmamanın asıl önemli nedeni de, fırını yakmakta kullanılacak olan odunun yokluğu. Ekmek yapabilmek için fırının sürekli yanması gerekiyor ki (haftada en az 3 defa) fırın soğumasın ve kullanılacak olan odun da az olsun. Tandır, kadınların bildikleri iş olduğu için yapıyorlar, ama yakacak sorunu çözülebilse ve devamlı yapmayı başarsalar, tandır yakmaktan vazgeçecekler.”

Kadınların sağlığı, özgürlüğü konusuna biraz da tandır açısından baksak derim. Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da kadının durumu Ege, Marmara Bölgelerine göre çok kötü. Kadınların çoğu köyünden hemen hemen hiç dışarı çıkamıyor. Bazı kırsal kalkınma projelerinde bile kadının adı yok. Kadınlar için öneriler yaptığınızda, bölge profesyonellerinin bile bir kısmı “Buralarda bu işler zordur, Ege’ye benzemez” diyor. Zordur zor olmasına da; bu arkadaşların bazılarının kadınların özgürleşmesinden, kendilerine bile itiraf edemedikleri korkuları olduğunu hissediyorsunuz.

Tandır geleneğine temelli son verilmesi de gerekmez. Londra’da Hint restoranlarında tandır yemekleri yapılıyor. Tandır, ateş tuğlası ve daha modern teknikler kullanılarak da yapılabilir.

Önceki ve Sonraki Yazılar