Uzmanların “Organ ticareti yapmak da ilan vermek ve yayınlamak da suç!” açıklamasına rağmen, borçlarından kurtulmak isteyen insanlar böbreklerini satmaya çalışıyorlar.

Milliyet gazetesinden Fırat Karadeniz’in haberi şöyle: Çok uğraşmanıza, internetin derinliklerine inmenize gerek yok. “Satılık böbrek” ya da “Böbrek arıyorum” yazmanız yeter arama motoruna. Karşınıza onlarca sonuç çıkacak. Bu sonuçlar çaresizliğin resmi! Borçluların son çaresi tek böbreğinden ya da karaciğerinin bir kısmından vazgeçmek. İlanlar canınızı acıtıyor. Telefon numaralarını tuşlayıp “alıcı” gibi insanlara umut vermek de benim uykularımı kaçırdı. Temennim bu ilanlara erişimin yasaklanması. Görüşlerine başvurduğumuz uzmanlar organ bağışının artmasının bu soruna da çare olacağı konusunda hemfikir.

Görüşme 1
“Maddi beklentim 150 bin lira civarında...” 

- Merhaba, internetteki ilanınız için aramıştım...

Buyrun?

- İlan geçerliliğini koruyor mu?

Geçerli.

- Biraz kendinizden bahseder misiniz?

Tekirdağ’da yaşıyorum. Kan grubum 0 RH +.

- Sigara, Alkol ya da madde kullanıyor musunuz?

Yok, hayır.

- Ne kadar bir beklentiniz var maddi olarak?

150 bin lira civarında.

- Borcunuz mu var?

Evet.

- Kararınız net mi?

Evet.

- Bir hastalığınız var mı? Hastaneye kaydınız çıkar mı?

Yok. Sadece A.. Hastanesi’nde burun estetiği için ameliyat oldum o kadar.

- Bahsettiğiniz hastaneden araştırsak kayıtlarınız çıkar mı?

Muhtemelen.

Görüşme 2
“Bankaya ödemek zorunda olduğum 85 bin lira...”

- Alo, H. beyi aramıştım?

Buyurun benim.

- İnternette bir ilanınızı gördüm. Bu nedenle aradım. İlanda sadece kan grubunuzu yazmışsınız. Beklentilerinizi öğrenebilir miyim?

Vallaha 85 bin lira kadar nakit ihtiyacım var bankaya ödemek zorunda olduğum. O ihtiyaç karşılandığı zaman sıkıntım kalmaz.

- Kötü bir alışkanlık ya da bir sağlık probleminiz var mı?

En kötü alışkanlığım sigara...

- Ne kadar içiyorsunuz?

Altı ya da yedi tane.

- Nerede yaşıyorsunuz?

Denizli’de.

- İhtiyaç sahibi yüz yüze görüşmek isteyebilir...

Olabilir. Şimdi size şöyle söyleyeyim: Etik Kurul’dan nasıl geçirirsiniz beni bilmiyorum. Sıkıntı olabiliyor, biliyorsunuz değil mi? Daha önce de niyetlenmiştim. Kurul’da takılı kaldık. Bunu nasıl halledeceksiniz bilmiyorum. Açıkça söylüyorum ben size. Sonra “Bu konuda bize hiçbir şey söylemedi” denmesin.
Görüşme 3
“İyi değilim, biraz acelem var”

- Merhaba.

Buyurun.

- İnternette bir ilanınız var. Geçerli mi hâlâ?

Evet.

- Birkaç dakikanız varsa size sorular soracağım.

Tabii ki.

- 0 RH - diye kan grubunuzu belirtmişsiniz, “Sağlık sorunum yok” demişsiniz. Hiçbir sorun yaşamadınız mı gerçekten? Araştırsak hastane kaydı çıkar mı?

Hastane kaydım var. Ameliyat olmuştum.

- Ne ameliyatı?

Safra kesesinden.

- Sigara ya da alkol alışkanlığınız yokmuş...

Yok.

- Beklentiniz nedir?

Beni sıkıntılarımdan kurtaracak bir miktar...

- Ne kadar yani?

200 bin lira civarında.

- Yüz yüze görüşmek istesek sıkıntı olur mu?

Olmaz. Olumlu ya da olumsuz bana ulaşılırsa sevinirim. Açıkçası durumum iyi değil, biraz acelem var.
Görüşme 4
“Doktorlar ‘sakın’ dedi”

- Merhaba, internetteki ilanınız için arıyorum...

Evet.

- Geçerli mi hâlâ?

Böbrekle ilgili olan mı?

- Evet.

Yok yok. Geçerli değil.

- Vaz mı geçtiniz?

Vazgeçtik. Yüksek tansiyon problemi çıktı bende. Doktorlarla konuştum. Onlar “Sakın” dedi. Ben de uygun olmadığına karar verdim.

- Doktorlarla mı konuştunuz? Bu işin yasal olmadığını biliyor musunuz? Hastane doktorlarına mı sordunuz?

Hayır. Tanıdığımız, eşimiz, dostumuz doktorlara sorduk. “Böyle bir şey düşünüyorum” dedim. Olmayacağına söylediler.

- Teşekkür ederim.
Görüşme 5

“10 yıldır spor yapıyorum”

- Merhaba. İnternetteki ilanınız için aramıştım.

Buyurun.

- Kararlısınız anladığım kadarıyla. 10 yıldır spor yaptığınızı belirtmişsiniz...

Evet. Fitness ve kick boksla uğraşıyorum. Kendimi psikolojik olarak hazırladım. Kararlıyım.

- Zararlı alışkanlıklarınız var mı?

Hiçbir zararlı alışkanlığım yok.

- Borç nedeniyle mi karar verdiniz böbreğinizi satmaya?

Evet. Yüklü bir miktar borcum var.
“Böbrek nakli için bekleme listesinde 22 bin hasta var”

Prof. Dr. Siren Sezer 
(Türk Nefroloji Derneği Genel Sekreteri)  

- Ülkemizde yılda yaklaşık 3 bin 500 böbrek nakli yapılıyor ama bundaki kadavra oranı yüzde 20. Dünyada ise böbrek nakillerinin çoğu kadavradan... Her yıl yaklaşık 9 - 10 bin hastaya son dönem böbrek yetmezliği tanısı konup diyaliz ve şansı varsa böbrek nakli tedavi olanağı sunuluyor. Böbrek nakli bekleme listesinde ise 22 bin hasta var. Yıllık 600 kadavra sayısının bu rakamı eritmesi mümkün değil. 

- Uygun vericisi olmayan böbrek hastaları kadavra nakil sırasına alınıyor. Sayısının yetersizliği hastaları farklı arayışlara itebiliyor. Sağlıklarına kavuşmak için her türlü tavize hazır olan hastalar çaresiz anlarında rastladıkları bu ilanlarla maalesef kanunsuz bir şekilde nakil şansı aramaya itiliyor. Böbrek ilanı vermenin ana nedeni de maddi kazançtır.

- Sağlık Bakanlığınca uygun canlı vericisi olmayan kişilerin nakil olabilmesi için bir açık kapı bırakıldı. Amaç maddi çıkar gözetmeksizin kişinin bir böbreğini veya karaciğerinin bir kısmını akrabası olmasa da yakınına bağışlayabilmesidir. Örneğin çocukluk arkadaşınız veya hayatınızda çok değer verdiğiniz bir yakınınıza böbreğinizi bağışlamak isteyebilirsiniz. Bu işlemlerin denetlenmesi için illerde Sağlık Bakanlığınca etik kurullar kuruldu.

“İlan vermek ve yayınlamak da suçtur”

Prof. Dr. Fulya İlçin Gönenç (Medipol Ünv. İlaç ve Sağlık Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi)

- Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 91-93’üncü maddelerinde organ ve doku naklinin ve ticaretinin hangi hallerde suç sayılacağına ilişkin düzenlemeler yer alır. TCK’nın 91. maddesinde beş ayrı suç düzenlenmiştir. Buna göre birinci fıkrada, sağ olan bir kişiden geçerli rızası olmadan organ veya doku alma; ikinci fıkrada ölüden hukuka aykırı olarak organ veya doku alma; üçüncü fıkrada belli bir maddi menfaat karşılığı organ ve doku alıp-satma, aracılık yapma; beşinci fıkrada hukuka aykırı olarak elde edilmiş organ veya dokuyu saklama, nakletme veya aşılama; altıncı fıkrada ise, belli bir çıkar karşılığında organ ve doku teminine yönelik ilan veya Reklam verme veya bunları yayınlama suç olarak düzenlenmiştir.

- TCK’nın 92. maddesi “Organ veya dokularını satan kişinin içinde bulunduğu sosyal ve ekonomik koşullar gözönünde bulundurularak, hakkında verilecek cezada indirim yapılabileceği gibi, ceza vermekten de vazgeçilebilir” diyor. Oysa insan bir değerdir. Değer olması dolayısıyla “yaşama hakkı” ulusal ve uluslararası metinlerde korunmuş, hayata ve vücut bütünlüğüne yönelik eylemler suç sayılmıştır.

İnternet ortamında organ ticareti yapanların söz konusu nakil işlemlerini hastanede yaptırabilmeleri de çok mümkün değil. Zira nakil için gereken prosedür yani organ ve doku dağıtımı esasları Organ ve Doku Nakli Hizmetleri Yönetmeliği’nde belirtilmiştir.

Şuç sayılan bir eylemin internet siteleri üzerinden gerçekleştirilmesi kabul edilemez. İçerik ve yer sağlayıcıların nerede olduğuna bakılmaksızın sözkonusu sitelere erişimin engellenmesi, ilgililer hakkında gereken yasal işlemlerin yapılması gerekir.
“Bu sorunun çözümü organ bağışının artırılmasıdır”

Prof. Dr. Gültekin Süleymanlar 
(Akdeniz Üniversitesi Nefroloji Bilim Dalı)

- Böbrek nakli son dönem böbrek yetmezliğinin en etkin tedavi yöntemidir. Yaşam süresini uzatan, yaşam kalitesi en üst düzeyde tutan, işgücü kaybını azaltan ve uzun vadede maliyeti daha düşük olan bir yerine koyma tedavisidir. Sağkalım avantajı diyabetik hastalarda, obezlerde ve marjinal böbrek alan böbrek alıcıları için de geçerlidir. Sağlık Bakanlığı’nın çabalarıyla seksene yakın nakil merkezinde yıllık böbrek nakli sayısı 3 bini geçmiştir. Ancak bu yeterli değil. Kadavradan organ bağışında maalesef Avrupa ülkeleri arasında gerilerde bulunmaktayız. Bunun doğal sonucu olarak ülkemizdeki böbrek nakillerinin yaklaşık yüzde 80’i canlı kaynaklardan yapılıyor. Bu da insanlarımızı yasal ve etik olmayan yollardan organ temini arayışına itiyor. Sorunun sağlıklı çözümü organ bağışının artırılmasıdır.

- Canlıdan yapılan böbrek nakillerinde temel kaynak 1 - 4. dereceye kadar kan bağı olan akrabalardır. Evli bireylerde kan akrabalığı dışında kan grubu uygun olan eşlerden de etik kurul kararı olmaksızın böbrek alınabilmektedir. Bunların dışındaki canlı vericilerden yapılacak nakillerde Etik Kurul devreye girer. Bu kurulda potansiyel verici ile alıcı arasındaki ilişkiler çok yönlü olarak değerlendirilir. Yasalarımız organ ticaretini yasakladığı için ilgili komisyon tarafından özellikle akraba olmayan verici ile alıcı incelemesinde maddi çıkar ilişkileri ve organ ticareti konularının detaylı sorgulaması yapılır. Değerlendirme sonucu vericinin hiçbir maddi çıkar gözetmeksizin organ bağışı yapması kanaati oluşan bireylere onay verilir.