Yeme bozukluğu, beslenme ile ilişkinin beden üzerinde bir çeşit kontrol mekanizması haline gelerek duygusal durumun beslenmeye yansıması ile gelişen bir rahatsızlıktır. Olumsuz beden algısı, beden memnuniyetsizliği, aşırı kilo kontrolü veya yeme üzerinde kontrolsüzlük yeme bozukluklarına dair bazı sorunlardandır.

Modern teknoloji çağında ideal beden algısı, ulaşılamayan güzellik standartlarına sürekli maruz kalarak patolojik bir hal alabilmektedir. Sosyal medyada idealize edilen bedenlere karşı bu aşırı maruziyet, özellikle 18-30 yaş kadınların beden üzerinde bir kontrol kurmaya yönelip beslenme ile sağlıksız bir ilişki geliştirmelerine yol açabilmektedir.

Yalnızca Amerika Birleşik Devletleri’nde yaklaşık 28 milyon kişi yaşamının bir noktasında yeme bozukluğu ile mücadele etmiştir. Bu derece yaygın olan yeme bozukluğunun türlerini ve belirtilerinin neler olabileceğini bu yazımızda inceliyoruz.

1. Yeme Bozukluğu Nedir?

Yeme bozuklukları, sağlıksız beslenme alışkanlıklarının oluşmasına neden olan bir dizi psikolojik durumu içeren psikiyatrik rahatsızlıklardır. Bu rahatsızlık yemek, vücut ağırlığı veya vücut şekli ile ilgili takıntılar ile başlayabilir.

Ciddi bir boyut aldığında yemek bozuklukları önemli sağlık sorunlarına yol açabilir, önlem ve çözüm yöntemleri geliştirilmezse oldukça riskli sonuçlar doğurabilir.

Yeme bozukluğu, bozukluğun kendini gösterme şekline göre çeşitli belirtiler barındırmak ile birlikte kendini aç bırakma, aşırı yeme, kusma, aşırı spor yapma, sürekli tartılma, duygusal yeme gibi davranışlar ile karakterizedir.

2. Yeme Bozukluğu Belirtileri

Farklı yeme bozukluğu türleri farklı semptomlara sahiptir, ancak temelde yeme bozuklukları yiyecek ve kilo ile ilgili konulara aşırı derecede odaklanma içerir. Yiyecek ve kiloyla ilgili yoğun meşguliyet, yaşamın diğer yönlerine odaklanmayı zorlaştırabilir. Özellikle az beslenme durumunda ortaya çıkan düşük enerji seviyesi, kişinin yaşamını minimum düzeyde sürdürerek sürekli uyuşukluk halinde olmasına yol açabilmektedir.

Yeme bozukluğu belirtilerini psikolojik ve davranışsal belirtiler ile fiziksel belirtiler olarak iki kategoride inceleyebiliriz:

1. Yeme Bozukluğunun Psikolojik ve Davranışsal Belirtileri 

• Toplum içinde yemek yeme konusunda endişe
• Kilo, yiyecek, kalori, yağ oranı veya diyetle meşguliyet
• Kabızlık, çok üşüme, karın ağrısı, uyuşukluk veya aşırı enerji şikayetleri
• Yemek saatini geçiştirme
• Kilo alma konusunda yoğun korku
• Kilo kaybını gizlemek için bol veya katmanlar halinde giyinmek
• Tüketilen yiyecek miktarını ve türünü ciddi şekilde sınırlamak
• Belirli yiyecekleri (örn. karbonhidratlar) yemeyi reddetmek
• Üst üste tartılmak
• Yiyecek etrafında ritüeller geliştirmek
• Aşırı egzersiz yapmak

2. Yeme Bozukluğunun Fiziksel Belirtileri

• Ani kilo kaybı
• Mide krampları ve diğer mide sorunları
• Konsantrasyon zorluğu
• Kan değerlerinde çıkan rahatsızlıklar (anemi, düşük tiroid seviyeleri, düşük hormon seviyeleri, düşük potasyum, düşük kan hücresi sayımı, yavaş kalp hızı gibi)
• Baş dönmesi
• Bayılma
• Sürekli üşüme hali
• Uyku düzensizlikleri
• Menstrüel düzensizlikler
• Parmak eklemlerinin üst kısımlarında nasırlar (kusmaya neden olduğunun bir işareti)
• Kuru cilt
• Saç dökülmesi
• Kas Güçsüzlüğü

            3.Yeme Bozukluklarının Sebepleri Nelerdir?

Uzmanlar, yeme bozukluklarına çeşitli faktörlerin bir arada sebep olabileceğine inanıyor. Genel görüşe göre, yeme bozukluğu ortaya çıkmasına genetik faktörler, kişilik özellikleri, ideal beden algısı, sosyal medya kullanımı / bağımlılığı, nörobiyolojik değişkenler, geçmiş deneyimler ve aile yaşantısındaki patolojiler yol açabiliyor.

1. Genetik Faktörler

Araştırmalar yeme bozukluğu olan bir kardeşi veya ebeveyni bulunan bireylerin, yeme bozukluğu geliştirme riskinin daha yüksek olduğunu göstermektedir.

2. Kişilik Özellikleri

Kişilik özellikleri yeme bozukluğu geliştirmekte başka bir etken olarak öne çıkmaktadır. Özellikle nevrotiklik, mükemmeliyetçilik ve dürtüsellik gibi kişilik özellikleri genellikle yeme bozukluğu geliştirme riskiyle ilişkilidir.

3. İdeal Beden Algısı

Diğer potansiyel etkenler arasında, zayıf olma baskısı ve bu idealleri destekleyen sosyal medya kanallarına maruz kalma da yer almaktadır. Araştırmalar sosyal medyaya yoğun şekilde maruz kalan kişilerde yeme bozukluğu geliştirme riskinin daha yüksek olduğunu göstermektedir.

4. Nörobiyolojik Faktörler

Bazı çalışmalar yeme bozukluklarının gelişiminde beyin yapısı ve biyolojisinin farklılıklarının da rol oynayabileceğini öne sürmektedir. Özellikle beyindeki serotonin ve dopamin gibi nörotransmitter kimyasallarının düzeyleri etkili olabilmektedir.

5. Psikolojik Faktörler

Yeme bozukluğu yüksek beden memnuniyetsizliği ile ilişkilendiriliyor. Bedene dair yıkıcı ve memnuniyetsiz tutum kilo ve yemek üzerinde büyük bir kısıtlamaya yönlendirebiliyor, veya tam tersi kişinin kontrolden tamamen çıkıp büyük porsiyonlar tüketmesine sebep olabiliyor. Ayrıca yeme bozukluğu görülen kişilerde geçmişte anksiyete / kaygı bozukluğu görülme sıklığının fazla olduğu bilinmektedir.

6. Geçmiş Deneyimler ve Aile Yaşantısı

Geçmiş deneyimler ve travmatik olabilecek eski yaşantılar beden algısına dair patolojik tutumlarda bulunmaya sebep olabilir.

4. Yeme Bozukluğu Türleri

Yeme bozuklukları, aşırı yemek yeme veya yemekten kendini alıkoyma ve takıntılı kilo kontrolü semptomlarıyla ortaya çıkabilen birbiriyle ilişkili rahatsızlıklardır. Her bir bozukluğun kendine özgü belirti ve tanı kriterleri vardır ancak farklı yeme bozukluklarının birbiriyle örtüştüğü kısımlar da bulunur.

İlgili uzmanın kişiye uygun en doğru çözüm yöntemlerini belirleyebilmesi için kişinin semptomlarını ayırt etmek gerekir. En yaygın yeme bozuklukları anoreksiya nervoza, bulimia nervosa ve tıkınırcasına yeme bozukluğu olarak sayılabilir.

1. Anoreksiya Nervoza

Anoreksiya nervoza, genellikle çok kısıtlı yemek yeme, aşırı egzersiz yapma ve yoğun kilo verme arzusu ile karakterize yeme bozukluğudur. Kişi kilosuna ve vücut şekline oldukça fazla odaklanır, kilosu ile ilgili sürekli bir ruminasyon halindedir ve vücut görünümü ile ilgili fazla kaygılıdır.

Anoreksik kişiler kendilerini olduklarından çok daha fazla kilolu görme eğilimindedir. Genellikle kilo kısıtlaması yapmak için oruç tutma, yiyeceklerin yalnızca küçük bir kısmını tüketme, çoğu yiyeceği hayatından çıkarma gibi davranışlar içerir.

Çoğunlukla ergenlik ve yetişkinlik öncesi dönemde ortaya çıkan anoreksiya nervozayla mücadele yöntemleri arasında psikiyatrik gözlem ve psikoterapiye başvurmak oldukça önemlidir.

2. Bulimiya Nervoza

Anoreksiya gibi bulimia da ergenlik ve erken yetişkinlik dönemlerinde ortaya çıkma eğilimindedir ve bazı benzer semptomlar göstermekle birlikte birbirinden farklıdır.

Bulimia nervosa, bir zaman diliminde normal bir porsiyona göre aşırı fazla miktarda yemek yeme atakları yaşamak ve sonrasında tüketilen kalorileri telafi etmek ve mideyi boşaltmak için kendini zorla kusturmak gibi davranışlar içerir.

Kişi fazla yemek yediği zaman diliminde kontrolü tamamen kaybeder ve kontrolsüz şekilde yemek yemeye devam eder, ancak midesini tıka basa doldurup mide ağrıları çekebilir. Sonrasında yalnızca kusma değil, oruç, müshil ilaçlar, diüretik gibi yöntemlere de başvurabilirler.

Zayıf olma arzusu anoreksiyadaki gibi oldukça baskın olsa da tıkınırcasına yeme atakları sebebiyle bulimiya hastalarının kilo ortalamaları anoreksiya nervozaya göre daha normal düzeylerdedir. Bulimiyanın yan etkileri arasında iltihap ve boğaz ağrısı, şişmiş tükürük bezleri, diş çürümesi, asit reflü, bağırsak tahribatı, dehidrasyon gibi etkiler yer alır.

3. Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu (Binge Eating)

Tıkınırcasına yeme bozukluğu (binge eating), kontrolsüz şekilde çok büyük porsiyonlarda yiyecek tüketme, aç olmasa da kısa sürede büyük miktarda yemek yeme gibi davranışlar içeren yeme bozukluğudur. Kişi genellikle duygusal stres anlarında yemek yemeye başvurur.

Sık sık kilo alma ve verme dönemleri tıkınırcasına yeme bozukluğunda söz konusudur, kişi kontrolsüzce yemek yerken kendisini özgür hisseder ama sonrasında utanç ve pişmanlık kendini gösterir.

Kontrolsüzce çok hızlı yemek yeme, aç hissetmemesine rağmen patlayacak hale gelene kadar yeme, yalnız başına yemek yemeyi tercih etme, yemeye dair suçluluk ve pişmanlık bu yeme bozukluğuna özgüdür.

5. Yeme Bozukluğu ile Baş Etme Yöntemleri

Yeme bozuklukları ile mücadele yöntemleri çeşitli psikoterapi ekollerini, psikiyatrik ilaç ve başka alternatif çözümleri içerir. Yeme bozukluğu en yüksek yaşamsal risk taşıyan psikiyatrik rahatsızlıklar arasında olması yönüyle mutlaka bir uzman gözetiminde iyileşme şarttır.

Bazı yeme bozukluklarında kişinin durumunun ciddiyetine ilişkin içgörüsü oldukça düşüktür ve bir uzmana başvurması oldukça zor olabilir. İyileşme süreci kilo almayı içerdiğinden, bu fikir özellikle anoreksiya nervozadan muzdarip kişiler için dehşet verici olup iyileşme motivasyonlarını düşürebilir. Ayrıca içgörü eksikliği açlığın bir yan etkisidir. 

1. Reçeteli İlaç Kullanımı

Yeme bozuklukları iyileşme sürecinde uzman bir psikiyatri hekimi tarafından uygun görüldüğü durumlarda antipsikotikler, duygudurum düzenleyici veya antidepresan ilaçlar reçete edilebilir.

Antidepresanlar özellikle bulimia nervosa bozukluğu için kullanılan ilaçlardandır. İlaç kullanımı, psikoterapi desteği ile beraber kullanıldığında yeme bozukluklarıyla kapsamlı bir mücadele edilebilir.

2. Psikolojik Destek Almak

Bir terapist ile çalışmak, yeme bozukluğunun altında yatan duygusal ve psikolojik faktörleri anlamak ve bu konuda destek almak için önemlidir.

3. Bir Beslenme Uzmanına Başvurmak

Bir diyetisyen veya beslenme uzmanından yardım almak, sağlıklı bir beslenme planı oluşturmak ve bu plana sadık kalmak konusunda yardımcı olabilir.

4. Duygusal Yeme Tetikleyicilerini Fark Etmek

Duygusal tetikleyicileri tanımak ve bu tetikleyicilere aşırı yemek yiyerek veya yemek kısıtlayarak tepki vermek yerine alternatif sağlıklı tepkiler geliştirmek önemlidir. Stresle başa çıkma teknikleri, meditasyon, yoga gibi aktiviteler, bu tetikleyicilere karşı psikolojik iyi oluşu güçlendirebilir.

5. Doktor Kontrolü

Yeme bozukluğu psikolojik sebep ve sonuçlarının yanında ciddi fiziksel hasara da yol açabilir. En ciddi sonuçlara yol açabilen psikiyatrik rahatsızlıklardan biri olması yemek kısıtlamalarının beden üzerinde yıkıcı etkileri olabilmesinden gelmektedir. Bu sebeple fiziksel bir muayeneye mutlaka başvurulmalıdır.

İyi hissetmek her zaman kolay bir süreç olmayabilir, ancak bu yolda size yardımcı olabilecek birçok seçenek var. Hiwell Online Terapi Platformu’nun yüksek lisanslı uzman klinik psikologlarından destek alabilir, iyi hissetmek için ilk adımı atabilirsiniz.