Maymun çiçeği virüsünün (Mpox) yayılmasıyla birlikte Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) uluslararası acil durum ilan etti. Virüs, çeşitli ülkelerde de görülmeye başlanırken insanlık yeniden bir Covid-19 günlerinin yaşanacağı korkusuyla endişeye kapıldı.

Öte yandan maymun çiçeği virüsü, çiçek aşısını da yeniden gündeme getirdi. Çiçek aşısı Türkiye'de en son ne zaman yapıldı? En son kaç doğumlular çiçek aşısı oldu? Çiçek aşısı hâlâ yapılıyor mu?

ÇİÇEK AŞISI NE İŞE YARAR?

Çiçek hastalığı, insanlık tarihinin en ölümcül hastalıklarından biri olarak kabul edilir. Variola virüsünün yol açtığı bu hastalık, insandan insana solunum yoluyla bulaşır. Ancak, çiçek hastalığının tedavisinde kullanılan çiçek aşısı, tıpta devrim niteliğinde bir buluş olarak tarihe geçmiştir. Bu aşı, insan sağlığı açısından önemli bir dönüm noktası olup, canlı virüsler içeren ilk aşı olarak bilinir.

Aşının içeriğinde, çiçek hastalığına sebep olan Variola virüsü yerine, Vaccinia virüsü bulunur. Çiçek aşısı, aşılanan kişiyi en az 10 yıl süreyle koruma sağlar. Bu aşı, sadece enfeksiyona karşı uzun süreli bir koruma sunmakla kalmaz, aynı zamanda çiçek hastalığına maruz kaldıktan sonra ilk 4 gün içinde uygulandığında da etkili bir koruyuculuk sağlar. Bu erken müdahale, hastalığın gelişimini önleyebilir ve ciddi sağlık sorunlarını engelleyebilir.

TÜRKİYE'DE ÇİÇEK AŞISI

Türkiye'de çiçek aşısı, Hıfzısıhha Enstitüsü tarafından üretilip geliştirilmiştir. Ancak, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de Dünya Sağlık Örgütü'nün kararları doğrultusunda bu aşının üretimi ve geliştirilmesi sona erdirilmiştir. Günümüzde pek çok ülke, çiçek aşısı stoklarını artırma çabası içinde olup, geçmişteki bu önemli sağlık aracının etkilerini korumak için çeşitli stratejiler geliştirmektedir.

ÇİÇEŞ AŞISININ GELİŞİMİ

Çiçek aşısı, bulaşıcı hastalıklara karşı geliştirilen ilk aşı olma unvanına sahiptir. 1796 yılında İngiliz doktor Edward Jenner, sığır çiçeği virüsünün, ölümcül çiçek virüsüne karşı etkili bir bağışıklık sağladığını keşfetti. Bu buluş, aşı tarihinin ilk adımlarını oluşturdu ve tıbbi teknolojinin evrimine önemli bir katkıda bulundu.

Çiçek aşısı, 1796'dan 1880'lere kadar, koldan kola aşılama yöntemiyle bireyler arasında aktarıldı. Birinci nesil çiçek aşıları, canlı hayvan derisi üzerinde üretilmiş ve 1950'lerden 1970'lere kadar geniş bir şekilde dağıtılarak çiçek hastalığının ortadan kaldırılmasında önemli bir rol oynamıştır. İkinci nesil aşılar, daha yüksek saflık ve etkinlik sağlamak amacıyla koryoallantoik membranlar veya hücre kültürlerinde üretilmiştir. Üçüncü nesil aşılar ise zayıflatılmış vaccinia suşlarına dayanır ve çiçek hastalığının eradikasyonundan önce sınırlı bir kullanım alanı bulmuştur. Bu aşama, çiçek aşısının evrimindeki son yenilikleri ve gelişmeleri yansıtır.

ÇİÇEK AŞISI NE ZAMAN VE NASIL YAPILIR?

Çiçek aşısı, insanlığın en önemli sağlık ilerlemelerinden biri olarak kabul edilir ve bu aşının üretim süreci, bağışıklık sisteminin güçlendirilmesi ve hastalıkların önlenmesi adına büyük bir katkı sağlamıştır. Aşı, steril bir ortamda hazırlanır ve şişelenir. Paketleme işlemi, aşının kontaminasyon riskini ortadan kaldırmak için dikkatlice yapılır. Son aşamada, aşılar sağlık kuruluşlarına dağıtılır ve uygulama için hazırlanır. Uygulama genellikle deriye doğrudan enjeksiyon yöntemiyle yapılır.

TÜRKİYE'DE ÇİÇEK AŞISI EN SON NE ZAMAN YAPILDI?

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından desteklenen geniş çaplı aşı kampanyaları sonucunda, çiçek hastalığı 1980'lerin başında dünya genelinde tamamen ortadan kaldırıldı. Çiçek hastalığının bilinen son vakası, 1977 yılında Somali'de meydana geldi. Bu büyük başarıyla birlikte, 1980'li yıllardan itibaren tüm ülkelerde zorunlu olan çiçek aşısı uygulaması sona erdirildi.

ÇİÇEK AŞISI HALA YAPILIYOR MU?

Bazı ülkelerde askeri personelin aşılanmasına devam edilmektedir. Bilinen son çiçek vakasının 1977'de Somali'de görülmesinin ardından, Türkiye de dahil birçok ülke, daha önce zorunlu olan çiçek aşısı programlarını durdurmuştur. Bu nedenle, Türkiye'de çiçek aşısı uygulaması en son 1980'li yılların başında gerçekleştirilmiştir. O tarihten sonra, yalnızca belirli risk gruplarına ve askeri personel gibi özel durumlara yönelik aşı uygulamaları bazı ülkelerde sürdürülmüştür. Dolayısıyla en son kaç doğumlular çiçek aşısı oldu dendiğinde 1980’li yılların başında doğanlar akıllara gelir.