Suriye'de muhaliflerin Şam'ı ele geçirmesiyle Esad dönemi resmen sona erdi. Ülkeyi terk eden Esad'ın nerede olduğu bilinmiyor. Geride ise soru işaretleri ve Esad ailesine dair merak edilen hususlar kaldı. Peki, Beşşar Esad kimdir? Göz doktoru olan Esad nasıl bir diktatöre dönüştü? 

ABİSİNİN ÖLÜMÜYLE KADERİ DEĞİŞTİ

Suriye'nin devrik ve kaçak lideri Beşar Esad'ın yaşamında birçok belirleyici an var fakat bunların en önemlisi belki de yaşadığı yerden binlerce kilometre uzaklıktaki bir trafik kazası oldu. Esad, başlarda babasının halefi olarak yetiştirilmemişti. Suriye Cumhurbaşkanlığı makamına gelişine giden yol ise ağabeyi Basil'in 1994'lerin başlarında Şam yakınlarındaki bir araba kazasında ölmesiyle açıldı. Beşar Esad bu sırada Londra'da göz hastalıkları uzmanlığı eğitimi alıyordu. Basil'in ölümünden sonra, küçük kardeşini Suriye'de iktidara hazırlama planları yapıldı. Daha sonra, yüzbinlerce kişinin ölümüne, milyonlarca kişinin de evlerinden olan bir iç savaşta liderlik yaptı.

Peki, Esad nasıl doktorluktan savaş suçlarıyla itham edilen, otoriter bir lidere dönüştü?

BEŞAR ESAD'IN YOLU

Beşar Esad 1965'te Hafız Esad ve Anisa Makluf'un çocuğu olarak dünyaya geldi. Doğduğu sırada, Suriye, Orta Doğu ve ötesinde önemli gelişmeler yaşanıyordu. Arap milliyetçiliği bölgedeki çok sayıda ülkede bölgesel siyasete hakimdi ve Suriye de bundan farklı değildi.

Baas Partisi, Mısır ve Suriye arasındaki kısa ömürlü (1958-1961) birleşmenin ardından iktidara geldi ve Arap milliyetçiliği söylemini yaydı. Dönemin çoğu Arap ülkesi gibi Suriye de bir demokrasi değildi ve çok partili seçimler yoktu.

Esad ailesinin bağlı olduğu Alevi toplumu Suriye'deki en dezavantajlı gruplandandı ve bu zorluk nedeniyle çok sayıda Alevi Suriye Ordusu'na katıldı. Hafız Esad da bir subay ve Baas Partisi'nin sıkı bir destekçisi olarak ortaya çıktı ve 1966'da Savunma Bakanı oldu.

DEMİR YUMRUK YÖNETİMİ

Hafız Esad gücü elinde toplamasından sonra 1971'de Suriye Cumhurbaşkanı oldu ve bu unvanı 2000 yılındaki ölümüne dek taşıdı. Bu uzun iktidar dönemi, Suriye'de bir dizi askeri darbenin yaşandığı bağımsızlık dönemine tezat oluşturuyordu. Hafız Esad, ülkesini demir yumrukla yönetti, muhalefeti bastırdı ve demokratik seçimleri reddetti. Ancak dış politikada pragmatik bir çizgi izledi. Sovyetler Birliği ile ittifak yaparken, 1991'deki Körfez Savaşı'nda ABD öncülüğündeki koalisyona katıldı.

SİYASET VE ASKERİYEDEN UZAK, TIPTA İLERLEMEK İSTEYEN BİRİYDİ

Beşar Esad, siyaset ve askerlikten uzak farklı bir yol seçti. Tıp alanında kariyer yapmaya karar verdi.

Şam Üniversitesi'nden mezun olduktan sonra Londra'daki Western Göz Hastanesi'nde göz hastalıkları uzmanlığı için 1992'de İngiltere'ye taşındı.

2018'deki BBC yapımı "Tehlikeli bir Hanedan: Esadlar" adlı belgesele göre Beşar Esad Londra'da yaşamın tadını çıkarttı. İngiliz şarkıcı Phil Collins'e hayrandı ve Batılı değer yargılarını benimsedi.

Beşar, gelecekteki eşi Esma el Akhras ile Londra'da tanıştı. Esma King College'ta bilgisayar mühendisliği okuyordu ve daha sonra bir yüksek lisans programı için Harvard Üniversitesi'ne kabul edildi. Ancak yaşamı, kısa süre sonra bambaşka bir yola girecekti.

Beşar Esad, Hafız Esad'ın ikinci oğlu olarak, büyük oranda ağabeyi Basil'in gölgesi altında kalmıştı. Basil'in Ocak 1994'teki ölümü Beşar'ın yaşamının yönünü değiştirdi. Derhal Londra'dan geri çağırıldı ve Suriye'nin bir sonraki lideri haline getirilmesine başlandı. Beşar orduya katıldı ve gelecekteki rolü için kamuoyunda bir imaj yaratmaya başladı.

HAFIZ ESAD'IN ÖLÜMÜ VE BEŞŞAR ESAD DEVRİ

Hafız Esad Haziran 2000'te öldü ve 34 yaşındaki Beşar, Suriye anayasasındaki 40 yaş gerekliliği değiştirildikten sonra ülkenin cumhurbaşkanı oldu.

Beşar Esad, 2000 yazında cumhurbaşkanlığına yemin ettiği sırada farklı bir siyasi tondaydı. "Şeffaflıktan, demokrasiden, kalkınmadan, çağdaşlaşmadan, hesap verirlikten, kurumsal düşünceden" bahsediyordu. Cumhurbaşkanı olduktan aylar sonra, Esma Akhras ile evlendi. Hafız, Zein ve Kerim adlı üç çocukları var.

Başta, Beşar Esad'ın siyasi reform ve medya özgürlüğü söylemi Suriyeliler arasında umut yarattı. Liderlik yöntemi ve Esma'nın Batılı eğitimi yeni bir dönemin işareti gibi görülüyordu. Bu sırada Suriye'de "Şam Baharı" diye bilinen bir medeni tartışma ve ifade özgürlüğü ortamı yaşandı. Fakat güvenlik güçleri 2001'de muhaliflere baskı, tutuklamalara geri döndü.

Beşar Esad, özel sektörün gelişmesini teşvik eden kısıtlı ekonomik reformlara da gitti. Liderliğinin ilk yıllarında kuzeni Rami Makluf da büyüdü. Makluf büyük bir ekonomik imparatorluk kurdu.

ESAD İKTİDARININ İLK 10 YILI

Hafız Esad’ın 10 Haziran 2000’deki ölümünün ardından Suriye Anayasası değiştirildi. Cumhurbaşkanlığı için minimum yaş şartı 40’tan, Beşar’ın o zamanki yaşı olan 34’e indirildi. Tek aday olarak girdiği seçimlerde yüzde 97,29 oyla cumhurbaşkanı seçildi. Suriye Silahlı Kuvvetleri başkomutanı ve Baas Partisi bölgesel genel sekreteri olarak göreve başladı.

Beşar Esad, babasının iktidar yapılarını ve kişilik kültünü miras almasına rağmen, babasının sahip olduğu sadakate sahip değildi ve yönetimine karşı artan bir hoşnutsuzlukla karşı karşıya kaldı. Bunun sonucunda, Eski Muhafızların çoğu istifa etti veya tasfiye edildi. Siyasi iç çevre sadık destekçilerle değiştirildi.

Göreve gelir gelmez “Şam Baharı” olarak bilinen reform hareketi başladı. Yazarlar, aydınlar, muhalifler ve kültür aktivistleri temkinli ilerlemeler kaydetti. Mezzeh Hapishanesi kapatıldı ve Müslüman Kardeşler bağlantılı yüzlerce siyasi mahkum için geniş kapsamlı af ilan edildi.

Ancak bir yıl içinde güvenlik operasyonları yeniden başladı ve süreç “Şam Kışı”na dönüştü. Yüzlerce aydın tutuklandı, hedef alındı, sürgüne gönderildi veya hapse atıldı. Olağanüstü hal devam etti. İlk vaatler “ulusal birlik ve istikrar” gerekçesiyle geri çekildi, otoriter kontrol ve sansür arttı.

Esad’ın erken dönem ekonomik liberalleşme programları, eşitsizlikleri derinleştirdi ve Esad ailesinin Şamlı elit çevrelerin sosyo-politik gücünü merkezileştirdi. Bu durum Suriye kırsal nüfusunu, kent işçi sınıfını, iş adamlarını, sanayicileri ve geleneksel Baas kalelerinden gelen insanları yabancılaştırdı. Rejimin “sosyal pazar ekonomisi” politikası, yalnızca Esad yanlılarının faydalandığı bir yolsuzluk sembolüne dönüştü.

14 Şubat 2005’te Lübnan eski Başbakanı Refik Hariri’nin suikastı dönüm noktası oldu. Beyrut’taki bombalı saldırıda 22 kişi öldü. Christian Science Monitor’e göre “Hariri’nin öldürülmesinden yaygın olarak Suriye sorumlu tutuldu. Suikasttan önceki aylarda, Hariri ile Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad arasındaki ilişkiler tehditler ve yıldırma atmosferi içinde kötüleşmişti.” Esad, terör saldırısını düzenlemekle suçlanan kilit isimlerden eniştesi Asıf Şevket’i Hariri’nin ölümünden hemen sonra Suriye Askeri İstihbarat Başkanlığı’na atadı.

ESAD BUGÜNE KADAR NEDEN DEVRİLMEDİ?

Beşar Esad, 2015’te çökmenin eşiğine gelen iktidarını Rusya ve İran desteğiyle sürdürdü. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in sahaya müdahalesiyle hayatta kalan Esad, ülke içindeki gücünü Suriye’nin önemli bölgelerinde yeniden tesis etti. Esad’ın bu dönemde benimsediği strateji, ülke topraklarının tamamını kontrol etmek yerine kilit noktaları elde tutmaktı.

2015’ten sonra Esad yönetimi ordusunu yeniden yapılandırmaya çalıştı. Zayıflayan birlikleri Rus askeri danışmanların yardımıyla yeniden organize etti. Orduyu toprak savunmasından vazgeçirip daha hareketli bir yapıya kavuşturdu. Hava kuvvetlerinin yeniden aktif olması, muhaliflere karşı üstünlük sağladı. Bu üstünlük 2023’ün ortalarına kadar sürdü.

Devlet kurumları çökmüş, ekonomi dibe vurmuş olsa da Esad, gücünü korumayı başardı. Yönetimi altındaki bölgelerde devlet mekanizmasını işletmeye devam etti.

2023’te başlayan bölgesel diplomatik açılımlar, Esad’a yeni manevra alanları yarattı. Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Suudi Arabistan ve Çin ziyaretleri, uluslararası yalnızlığını kısmen aşmasını sağladı.

VE ÇÖKÜŞ

HTŞ liderliğindeki cihatçı grupların 27 Kasım 2024’te başlattığı saldırılar, rejimin askeri zafiyetlerini ortaya çıkardı.

Halep’in düşmesi moralleri bozdu, ardından Hama’nın ve Humus’un kaybı Baas rejiminin sonunu getirdi. HTŞ Şam’ı savaşmadan ele geçirdi.

24 yıllık iktidarı boyunca Esad, babasından devraldığı sistemi kısmen modernize etmeye çalıştı fakat kurumsal reformları tamamlayamadı. Ordu ve güvenlik teşkilatının sadakatini sürdürmekte zorlandı.

7 Aralık 2024’te başkentten ayrılması ile Suriye’de yarım asırlık Baas dönemi de kapanmış oldu.