Öcalan serbest mi kalacak? sorusu PKK terör örgütü lideri Abdullah Öcalan'ın silahları bırakma çağrısı sonrası gündeme geldi.

MHP başkanı Devlet Bahçeli’nin 22 Ekim 2024 tarihinde grup toplantısında PKK elebaşı Öcalan'a yaptığı şok edici çağrı ile umut hakkı kavramı da konuşulmaya başlandı. Bahçeli'nin çıkışıyla birlikte Öcalan’ın serbest kalabilmesi için “umut hakkı” doğmasından bahsedildi.

Bugün de Öcalan'ın PKK'ya silah bırakma çağrısı yapmasıyla bu konu yeniden gündeme geldi. Peki nedir bu umut hakkı? Öcalan serbest mi kalacak? 

UMUT HAKKI NEDİR?

Umut hakkı, ömür boyu hapis cezasına çarptılan ve koşullu salıverme imkanından yararlanamayan mahkumların durumuyla ilgili bir düzenleme. 

Kararın esasını AİHM'in 2013 yılında İngiltere'de Vinter ve diğerleri olarak anılan davayla ilgili değerlendirmesi oluşturuyor. 

Mahkeme, ömür boyu hapis cezalarının belirli bir süre sonra gözden geçirilme veya tahliye şansı olmadan uygulanmasının, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin (AİHS) 3. maddesinin ihlali anlamına geldiğine hükmetti. 

Sözleşmenin 3. maddesinde hiç kimsenin işkenceye, insanlık dışı veya aşağılayıcı muameleye tabi tutulamayacağı belirtiliyor.

BBC Türkçe'ye konuşan eski Diyarbakır Barosu Başkanı Mehmet Emin Aktar, umut hakkıyla amaçlananın, "hukukta cezanın amacının kişiyi ıslah etmek ve onu tekrar topluma kazındırmak" olduğunu hatırlatıyor. 

Aktar'a göre umut hakkı pratikte, mahkumun "belirli bir süre cezaevinde geçirdikten sonra, oluşturulacak kurullar aracılığıyla durumunun incelenmesi ve periyodik aralıklarla şartlı tahliye imkanına sahip olmasını" ifade ediyor. 

AİHM, 2013 tarihli Vinter ve diğerleri kararında müebbet hapis cezasının en fazla 25 yıl sonra gözden geçirilmesi gerektiğine ve mahpusların serbest bırakılma koşullarının değerlendirilmesi gerektiğine hükmetmişti.

UMUT HAKKINDAN TÜRKİYE'DE YARARLANAN OLDU MU? 

BBC Türkçe'ye konuşan Özgürlük İçin Hukukçular Derneği (ÖHD) Üyesi Avukat Rengin Ergül, "Türkiye'de umut hakkının ihlali anlamına gelen yasaların 2002 yılına kadar olmadığını" söylüyor. 

Türkiye’de idam cezası 2002 yılında yapılan yasal değişiklikle kaldırıldı ve onun yerine ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası getirildi. 

Yasa kapsamında "idam cezaları müebbet ağır hapis cezasına dönüştürülen terör suçluları hakkında" "şartla salıverilmeye ilişkin hükümleri uygulanmaz. Bunlar hakkında müebbet ağır hapis cezası ölünceye kadar devam eder" düzenlemesine yer verildi. 

Daha sonra yapılan yasal değişikliklerle ağırlaştırılmış müebbet hükümlülerinin cezaevinde belirli süreleri 'iyi halli olarak' geçirdiği takdirde koşullu salıvermeden yararlanması mümkün hale geldi. 

Ancak "bir örgüt faaliyeti çerçevesinde" "Devletin Güvenliğine Karşı Suçlar" dahil belirli suçları işleyenler bundan muaf tutuldu.

Bu da Türkiye'de bugün ağırlaştırılmış müebbet cezasından mahkum edilen mahpusların tümünün umut hakkından mahrum olmadığı anlamına geliyor. 

Avukat Ergül, "Bugün kadın cinayeti ya da çocuk istismarı gibi suçlarla ağırlaştırılmış müebbet cezasına çarptırılanlar koşullu salıvermeden yararlanabiliyor ancan terör suçundan mahkum edilenler için bu uygulanmıyor" diyor. 

Türkiye'de ağırlaştırılmış müebbet cezaları, TCK başka olmak üzere, İnfaz Kanunu, Terörle Mücadele Kanunu gibi farklı yasalar altında düzenleniyor.