ODTÜ İnşaat Mühendisliği Öğretim üyesi ve eski bölüm başkanı Prof. Dr. İsmail Özgür Yaman, Gelecek Bilimde Youtube kanalının bilim sayfalarıyla yaptığı ortak yayında konuştu. Yaman, çeşitli bilim sayfalarının yöneticilerinin sorularını yanıtladı.

Prof. Dr. İsmail Özgür Yaman, Kahramanmaraş merkezli yıkıcı depremin ardından merak edilenlere şu ifadelerle açıklık getirdi:

EV ALIRKEN NELERE DİKKAT EDİLMELİ?

"Bunun cevabı yok. Deprem ve yapı güvenliği, binaların güvenliği çok boyutlu bir problem. İlk başta yerleşim yeri seçimiyle başlıyor olay. Nerede seçeceğiz yerleşim yerimizi? Daha sonra oraya bina yapılması gerekiyor. Temelde başlıyor olay. Nasıl bir temel kullanmalıyız, nasıl bir yapı sistemi kullanmalıyız? Bunlar da belirlendi artık yapım aşamasına geldik. Hangi malzemelerden kullanarak bunu yapmalıyız? Yaparken nelere dikkat etmeliyiz, nasıl denetlemeliyiz gibi birçok boyutu var.

Teknik olmayan boyutları da şöyle. Mevzuat boyutu var. Tüm süreçleri kontrol edecek mevzuatları oluşturmak lazım. Tam bir mevzuatımız olsa, binaları alırken nelere dikkat etmemiz gerektiğini o mevzuat keşke bize söylese ama böyle bir şey yok."

"EV KAYADA MI ALÜVYON TOPRAK ÜZERİNDE Mİ İNŞA EDİLMİŞ?"

Kayada mı yoksa bir alüvyon toprağın üzerine mi inşa edilmiş? Ama bunlara nasıl bakacağız? Otomobilin çarpışma testinden 5  mi 4 yıldız mı aldı bilmiyoruz ama hiçbirimiz kaputu kaldırıp çarpışma esnasındaki ne kadar yük tutacağını bakamıyor, bakamaz da. 

"2007'DEN SONRA YAPILMIŞ MEVZUATA GÖRE BİNALAR TERCİH EDİLEBİLİR"

2007'den sonra yapılmış, mevcut mevzuata göre binalar tercih edilebilir varsa öyle bir şansınız. Ama o kadar fazla yapı stokumuz var ki yetersiz. 2007'den sonraki evlere herkes hücum etse ev bulamayız."

DEPREME KARŞI KAÇ YILLIK BİNA TERCİH EDİLMELİ?

"Ben ne yapardım? 2007'den sonraki bir binayı tercih etmek isterdim ama bu deprem acı şekilde gösterdi ki yeni binalar da yıkıldı. Demek hala bu mevzuatta bazı eksiklikler var. Ne eksiklikler var hep birlikte inceleyip göreceğiz."

"ŞİDDETE DAYANIKLI YAPILAR TASARLAMALIYIZ"

"Çok uzakta olan depremin bize olan etkisine şiddet diyoruz. Bizim öngördüğümüz o şiddete dayanıklı yapıları tasarlamak. Bunu Japonya, San Francisco yapıyorsa biz neden yapamayalım? Kaldı ki depremde yıkılmayan binalar da var."

BİNADAKİ DEPREM YALITIMI NEDİR VE NASIL OLUR?

"Bir binamız var. Bina temele oturuyor ve deprem o yalıtımlı kısımda meydana gelir. Siz bu sarsıntıyı binadan ayırabilirseniz, ayırmadığınız zaman bina komple sallanıyor. Ayırırsanız, depremi binadan yalıtmış olursunuz. Bu sistemin adı "Deprem Yalıtımı" olarak geçiyor. Temel şekilde binanın altına kauçuktan yapılan özel tasarlanmış elemanları, kolonların, düşey taşıyıcıların altına yerleştirip, oluşan deprem hareketini binaya aksettirmemeye çalışmamaktır."

"DEPREM YALITIMI OLMASA DA BİNALARIN YIKILMAMASI GEREKİYOR"

"Deprem yalıtımı olmasa da bu binaların yıkılmaması gerekiyor. Biz binaları tasarlarken belli miktar zarar görmeyi baştan kabul ediyoruz. Çünkü ekonomik bir çözüm yapmak zorundayız. Ama hiçbir zaman bu hasar öldürücü olmamalı. Azcık hasar gören binadan yürüyerek çıkabilmeliyiz."

DEPREM YALITIMI SİSTEMİ PAHALI MI?

"Her binaya yapılabilir. Maliyetlerini, toplam maliyetinin yüzde 10'una tekabül ettiği söyleniyor. İstenirse yapılabilir. Şu boyutu var ama işin. Yapılabilirlik boyutu var. Ama o kadar malzeme elde var mı? Benim bildiğim, duyduğum konutlarda kullanılan var mı, var. Ama çok az."

YAPILAR NASIL DENETLENİYOR?

"Bir bina yaptıracaksınız o binanın denetim bedeli baştan hesaplanıyor. Örneğin bina maliyetinin %2'si. Ben mal sahibiyim, arsama ev yaptıracağım. Müteahhitle anlaşıyorum. Bakanlık diyor ki %2 yapı denetim payı ödenmesi gerekiyor. Müteahhidi bulup diyorum ki %2 sana ait. Neden benden çıksın diyorum. Bu doğru değil. Müteahhit de ne yapıyor? Kendini denetleyecek bir yapı denetçisine ücretini ödüyor. Ücretini aldığımız bir patronu denetleyebilir misiniz? Bu değişti ama. Temel köklü sorundu ve değişti."

BİNA YAPIMINDAKİ BETONLARIN KALİTESİ VE KONTROLÜ

"Betonlar çok sorgulanıyor. Biz betonlarımızın içine çipler atmaya başladık. Dünyanın hiçbir yerinde yok. Sorunun temeline inip, çözmektense biz bunu hızlıca nasıl kontrol ederiz noktasında teknolojiyi kullanalıma geldi Çevre Bakanlığı ve beton dökülen binalardan alınan numunelerin içeriine çipler koyuyoruz, elektronik çipler. Bu betonun dayanımını anında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı görülebiliyor. Bu Türkiye'de mecbur olan bir sistem. Dolayısıyla betonun kalitesinden eminiz. Ama burada da sorunlar olabiliyor. Ne gibi? Bu beton plastik kıvamda olan, su gibi olan diyeyim. Bir malzemeyi götürüyorsunuz şantiyede kolonun, perde duvarın içine döküyorsunuz. Bu esnada bilinçsiz ustalar, kalfalar, mühendisler bunu içerisine su katarak daha akışkan hale getirip daha hızlı şekilde, daha kolay şekilde imal edebiliyorlar. Bu işlemde de betonun dayanımını müthiş derecede düşürüyor. Betonu taşıyıcı elemanlara yerleştirirken, uygun kıvamda olmasını ve dolayısıyla istediğiniz dayanıma ulaşabilmesini sağlamamız gerekiyor."

EV ALIRKEN YA DA KİRAYA ÇIKARKEN O EVLE İLGİLİ DEPREM TESTİ YAPILABİLİR Mİ?

Evet, var. Ama bunun nasıl yaptırılacağını duyanlar kaçıyorlar. Arıyorlar bizi binama deprem testi yaptırmak istiyorum diyorlar. Böyle bir test yok aslında. Biz sadece depreme karşı yapının bir analizini yapabiliriz. Bu yapının analizini yapmak için de gidip betonarme bir yapıdan bahsedelim. Bu yapıdaki taşıyıcı sistemi meydana çıkartmamız lazım. Projesine göre yapabiliriz ama projeye uyulmamasına karşı gidip bizim binamızdan numuneler almamız lazım. Ne demek dayanımını tespit etmek? Sizin kolonunuzdan, kirişinizden delip numune alıp onu laboratuvara götürüp dayanımına baktırmamız lazım. Bu birinci aşama.

Her tarafı delik deşik etmiyoruz elbette bunu yaparken. Belli sayıda alıp oraları tamir ediyoruz ama bu süreçleri duyunca insanlar kaçıyor. 

Bu numuneyi alırken ortaya bir çamur çıkıyor. Sizin evinizin içine çamur doluyor diye düşünün. Bu tür deneyleri yapmadan, binada kullanılan malzemelerin özelliklerini belirlememiz çok mümkün değil. Bunu belirledikten sonra binayı modelliyoruz, inşaat mühendisi yapıyor bunu. Kolon nerede, kiriş, perde duvarı nerede, içinde ne kadar demir var. Bunu bile görmemiz lazım.

Sonra deprem kuvvetini bilgisayar ortamında uyguluyoruz. Neresi zorlanıyor, zorlanmıyor bir problem var mı model çıkıyor. Buna deprem performans analizi diyoruz."

DEPREM TESTİ YAPTIRMAK MALİYETLİ Mİ?

"Bunu yaptırmak bir maliyet. Maliyetten kaçıyorlar çoğu zaman. Binama zarar verir miyim korkusu yaşıyorlar. Ama bunu yapıyoruz. Bu test bize binamızın güvenliği hakkında bilgi veriyor. Daha sonra güvenli değilse bu binayı güvenli hale getirmemiz için güçlendirme çalışması yapıyoruz. Veya bazı durumlarda binamız o kadar güvensiz ki yapılacak olan güvenlik maliyeti o kadar maliyetli ki binayı yıkıp yeniden yapmak daha anlamlı. Bu yola da gidiliyor."