BOR NEDİR?

Bor ve türevleri uzun yıllardan beri kullanılmaktadır. Tarihçesine bakılınca, Bor tuzlarının 4 bin yıl önce ilk kez Tibet’te kullanıldığı, Babilliler tarafından değerli eşyaların ergitilmesinde, Mısır- lılarca mumyalamada, Eski Yunan ve Romalılarca da zemine serpilerek arena temizliği için kullanıldığı saptanmıştır. 875 yılında ise, Araplar ilk kez bor tuzlarından ilaç yapmışlardır.

Bor endüstrisi, 13’üncü yüzyılda Marco Polo tarafından Tibet’ten Avrupa’ya getirilmesiyle başlamıştır. 1771 yılında, İtalya’nın Tuscani (Toscana) bölgesindeki sıcak su kaynaklarında ‘sassolit’ (katı borik asit) bulunduğu anlaşılmıştır. 1830’da İtalya’da borik asit üretimi başlamıştır.

BOR MADENİNİN ANADOLU'DA TARİHÇESİ

Türkiye’deki bor madenlerinin Doğu Roma İmparatorluğu devrinden beri bilinmekte ve kullanılmakta olduğu tahmin edilmektedir. İlk bor mi- nerali yataklarına Balıkesir’in Susurluk İlçesi’nin Sultançayırı bölgesinde rastlanmıştır. Cevher, bir kalsiyum tuzu olup ‘pandermit’ olarak uzun süre yabancı şirketler tarafından işletilmiştir. 1861 yılında ilk ‘Maadin Nizamnamesi’ çıkarılarak bu ni- zamname hükümlerine uygun bir şekilde 1865 yılında Fransız ‘Desmazures’ şirketine boraks madeni işletme imtiyazı verilmiştir.

Türkiye’deki bor madenlerinin Doğu Roma İmparatorluğu devrinden beri bilinmekte ve kullanılmakta olduğu tahmin edilmektedir. İlk bor minerali yataklarına Balıkesir’in Susurluk İlçesi’nin Sultançayırı bölgesinde rastlanmıştır. Cevher, bir kalsiyum tuzu olup ‘pandermit’ olarak uzun süre yabancı şirketler tarafından işletilmiştir. 1861 yılında ilk ‘Maadin Nizamnamesi’ çıkarılarak bu nizamname hükümlerine uygun bir şekilde 1865 yılında Fransız ‘Desmazures’ şirketine boraks madeni işletme imtiyazı verilmiştir.

MTA ve Etibank gibi yerli kuruluşlar 1935 yılında 2804 ve 2805 sayılı kanunlarla arama ruhsatlarını almışlar, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra arama faaliyetlerini yaygınlaştırmışlardır.

TÜRKİYE'DEKİ REZERVE ALANLARI

Türkiye bor mineralleri açısından oldukça zengin bir ülke konumunda. İhracatı ve üretimi ol- dukça düşük olduğundan dolayı ülkemize var olan getirisi de düşüktür. Ülkemizde yer alan bor yatakları Kütahya-Kestelek, Balıkesir-Bigadiç, Kütahya- Emet, Eskişehir-Kırka tesislerinde yer almaktadır. Ülkemizden sonra Çin, Rusya ve ABD gelir, ülkemizde bor mineralleri devlet kuruluşlarından bir tanesi olan Eti Maden İşletmeleri tarafından işletilir.

BOR MADENİ NERELERDE KULLANILIR?

Bor madeni, deri renklendirici, böcek öldürücüler, bitki öldürücüler, elektronik rafinasyon, kozmetik, ilaç, çimento korozyon önleyiciler, ya- pıştırıcılar, refrakter, dezenfekte ediciler, katalistler, naylon, gübre, yangına dirençli olan malzemeler, nükleer yakıt teknolojisi, tıp sanayi, tekstil cam elyafı, borun alaşımları, metalurjik flux, izole cam elyafı, borun silikat, antiseptikler, tıp sanayi camları, elektrik camları, borik asit üretimi, fotoğrafçılık, boya, tekstil, metallurjik uygulamalar, ateşe dayanıklı olan malzeme, deterjan, sabun, kaplama, emaye ve cam sanayilerinde kullanılmaktadır.

BOR MADENİ VE CAM ÜSTÜNDE KULLANIMI

Bor madeni, camda oluşabilecek olan çiziklere karşı dayanıklılık, darbelere karşı dayanıklılık, yansıtma özelliğini arttırma, ışığı kırma özelliğini arttırma, çabuk eriyebilme özelliği, ısıya dayanıklılık tarzında özellikler katar. Sabunlar ve deterjanlara katılan bor madeni yumuşatıcı ve onlarca mikrobu yok edici bir özelliğe sahiptir.

SERAMİK SEKTÖRDEKİ YERİ

Bor madeni özellikle emaye yapımında kullanılır. Emayelerin doyma ısılarını ve akışkanlıklarına katkı sağlar. Emayelerin yapılarına genel olarak sulu boraks katılmaktadır. Emaye metalinin paslanmasının önüne geçer. Mutfak eşyalarından, kimyaya ve silah yapımı gibi birçok alanda fayda sağlamaktadır. Bu faydalardan kaynaklı olarak da bor madeni önemli olan bir maden olarak yaşamımız yer almaktadır.

TARIM SEKTÖRÜNDEKİ KULLANIM ALANLARI

Bitkilerin farklı olan oranlarda besin maddesini bor oluşturur. Bundan kaynaklı olarak gübrelerin yapısına bor madeni katılarak verimlilik kazandırır. Şeker pancarı, zeytin, pamuk, tütün, kahve tarzındaki bitkiler için, boraks pentahidrat ve susuz boraks içermekte olan gübreler kullanılır.

BORCAM NEDİR?

Bor tartışmasıyla gündeme gelen ve merak edilen diğer konu ise borcam oldu. Son yıllarda evimizde kullandığımız, eşimize dostumuza hediye olarak sıklıkla götürdüğümüz borcamı Yurt okuyucusu için araştırdık.

Bilinen genel yargı borcamın ısıya dayanıklı bir yemek kabı olduğu. Piyasada çok çeşitli şekillerde ve büyüklükte bulabileceğiniz borcamda her türlü yemek pişirilebiliyor, tatlı ve salatalar yapılabili- yor. Gerektiğinde ocak üzerinde yemek ısıtmak için kullanabiliyor ya da saklama kabı boyutunda olan kapaklı borcamlarla artan yemek de saklanabiliyor.

Bu kısa bilgiden sonra “Borcam neden üretiliyor?” sorusuna cevap arayalım. Isıya dayanıklı fırın kabı olarak üretilen ürünlere tüketicilerin de görüşü alınarak ‘borcam’ adı verildi. Aynı za- manda buna benzer pres ürünlere de yine borcam denilmeye başlandı.

Öncelikle bor nedir? Sorusuna cevap verelim. Bor, kimyasal sembolü B olan ve atom numarası 5 olan bir elementtir. Yarı metaldir. Elementel bor doğada bulunmaz ve endüstride saf bor çok zor elde edilir. Çünkü bor, karbon ve farklı elementlerle başka bileşenler oluşturur. Dünyada en çok bor üreten ülke ise Türkiye’dir. Dünyada Almanya, ABD ve Türkiye elementel bor üreten üç önemli ülke konumuna sahiptir.

BORCAMIN ÖZELLİKLERİ

Borcam mutfaklardaki yaygın kullanımı ve sağlıklı açısından sahip olduğu özellikleriyle bilinmekte. Bu iki özellik borcam kullanımına ilgiyi artırmakta. Borcamın başlıca özelliklerini şöyle sıralayabiliriz; Borcam ocağa, fırına koyulabilir. Temizliği çok kolaydır. Bulaşık makinesinde yıkanabilir. Berrak yapısı sayesinde, yemeklerinizi pişirirken veya sunarken, güzel bir görünüme sahiptir. Tuzlu yemeklerden tatlılara kadar geniş bir kullanım olanağı sunar. Yüksek ve düşük sıcaklıkta kullanılabilir. Genleşme katsayısı soda camının üç katıdır. Termal şok dayanımı oldukça yüksektir.

BORCAMIN ÜRETİM TARİHÇESİ

1968 yılında Teknik Cam San. A.Ş.-Topkapı’da sert borosilikat kullanılarak camdan ısıya dayanıklı cam ev eşyası, cam boru/çubuk ve laboratuar malzemeleri üretimine başlandı. 1974 yılında M-16 üfleme makinesi kullanılarak sert borosilikat camdan cam çaydanlık ve bardak seri üretimine başlandı. El imalatı çaydanlık, bardak gibi ürünlerin üretimi zenginleştirildi. 1977 yılından itibaren, sert borosilikat camdan üfleme ve pres ürünlerin tüm dünyada bilinen önemli bir üreticisi durumunda olan Japon NEG firması ile karşılıklı ziyaretlerde bulunularak teknik konularla ilgili görüşmeler yapıldı.

1981 yılında günümüzde de cam eşya üretimi konusunda önde gelen firmalardan olan Paşabahçe, M-16’ya göre büyük ürün üretebilen ve teknolojisi daha yüksek olan LH-16 üfleme makinesini, M-16 makinesi yerine devreye aldı. 1985 yılında Japon NEG firması ile cam ev eşyası üretebilmek adına teknik yardım anlaşması imzalandı. Anlaşma ile teknoloji desteği de alınmak üzere üretim için otomatik pres makineleri alındı.

Borosilikat camın özellikleri yenilendi ve yeni tasarımlar üretildi. Teknik Cam Sanayi Fabrikası’nda sadece bir adet pres makinesi ile 1986 yılının ikinci yarısından itibaren ısıya dayanıklı fırın kabı üretimine başlandı. Bunlar; kapaklı yuvarlak ve dikdörtgen tencereler ile dikdörtgen tepsi ısıya dayanıklı olarak üretilen ilk ürünlerdir. 1986 yılında ısıya dayanıklı olarak üretilen cam fırın kabı ve benzeri pres ürünlere, tüketicilerin de görüşüne sunularak ‘borcam’ adı verildi.

1986 yılında ise ‘Borcam ‘ ibaresi tescil edile- rek bir marka haline geldi. 1989 yılından itibaren üretim artırılarak borcamın ürün yelpazesi geniş- letildi. Oval tencere, kare ve yuvarlak tepsi gibi çok çeşitli şekillerde borcam üretimine başlandı.

BOROSİLİKAT CAMLARIN KULLANIM ALANLARI

Isıya dayanıklı camlarda, düşük çözünürlüğü olan camlarda, örneğin; kimyasal madde ve ilaç muhafazasında, bazı özel optik camlarda, radar valfları gibi, elektriksel güç kaybını düşüren camlarda, laboratuvar kapları için kimyasal dayanıklılığı olan camlarda kullanılır. Borosilikat camının temel bileşenleri ve kompozisyondaki yüzdeleri ise şöyle:

Sodyum oksit (Na2O): Yüzde 4
Boroksit (B2O3): Yüzde 12
Silisyum dioksit (SiO2): Yüzde 81