Özbekistan, Afganistan’daki barış sürecinde aktif rol alan ülkelerden biri. Bu nedenle Washington ve Taşkent yönetimleri Afganistan’da barışın tesisinde ortak hareket etmek için anlaşmaya vardı.

Aynı zamanda, Taliban’la Katar’da müzakere yürüten Amerika, Özbekistan’dan Taliban’ı Kabil hükümeti ile aynı masaya oturması için ikna etmesini istiyor. Özbekistan, siyasi çabaların yanında Afgan gençlerinin ekonomik ve sosyal geleceğine yatırım yaptığı için, Taliban dâhil olmak üzere ülkedeki her kesimin sempatisini kazanmış durumda.

Pompeo’nun Orta Asya ziyaretinde ikinci amaç ise, bölgenin siyasi ve ekonomik yaşamında kilit öneme sahip Çin ve Rusya’ya meydan okumak. Rusya ve Çin’in, Kazakistan ve Özbekistan ile yüksek düzeyli ilişkilerinin farkında olan Amerikan yönetimi, henüz bu ülkeleri en yakın müttefiki yapmak için acele etmiyor. Bu arada coğrafya da Washington’ın stratejisini zorlaştıran etkenler arasında.

ABD NEDEN İKİ ÜLKEYE KANCA ATMAK İSTİYOR?

2015’de dönemin ABD Dışişleri Bakanı John Kerry de eski Sovyet sınırları içinde yer alan beş ülkeye (Kırgızistan, Özbekistan, Kazakistan, Tacikistan, Türkmenistan) ziyaret düzenlemişti. Pompeo ise Amerikan tarihinde ilk kez kurulmaya çalışılan ve C5+1 olarak bilinen Orta Asya ittifakının aksine, sadece Kazakistan ve Özbekistan’ı ajandasına ekledi.

Amerika neden özellikle bu iki ülkeyi seçmiş olabilir?

Kazakistan ve Özbekistan, bağımsız politikası, güçlü ekonomik ve siyasi reformları ile Batı’nın dikkatini çekti. Batı, diğer Orta Asya ülkelerinin aksine daha kapsayıcı bir toplum inşa etmek isteyen Kazakistan ve Özbekistan ile daha kolay müzakere edebileceğini düşünüyor. Buna karşın Amerika ile Özbekistan ve Kazakistan arasında Washington’ın istediği biçimde derinlemesine bir iş birliği beklenmemeli. Zira ne Kazakistan ne de Özbekistan Amerikan yatırımlarına ihtiyaç duysalar dahi, sırtlarını Rusya ve Çin’e çevirmeyecektir. Kaldı ki, Amerika bu coğrafyada çok söz vermesi, ancak hiçbirini tutmaması ile bilinir.

2015 yılında Uluslararası Para Fonu (IMF) Ukrayna’ya 17,5 milyar Dolar aktarma sözü vermesine karşın, gelen yalnızca 8,5 milyar dolar oldu. Benzer şekilde, Dünya Bankası ve Avrupa Birliği (AB) de 12,6 milyar Dolarlık sözün sadece 2 milyarlık kısmını yerine getirdi. İşin daha da ilginci Amerika, Ukrayna’ya askeri yardım sözü vermişti. Bu sözünü tuttu, ancak gelen silahlar bozuk çıktı. Bu ilişki biçiminden kim kazançlı çıktı? Amerika mı, Ukrayna mı?

PEKİN VE MOSKOVA BÖLGEDE SÖZ SAHİBİ

Amerika, Orta Asya’da askeri ve siyasi etkisini genişletmek istiyor. Ancak, bu sanıldığı kadar kolay değil. Bir yanda Rusya ve Çin ortaklığı bunun engeller. Her iki ülke de Şanghay İş Birliği Organizasyonu içinde Orta Asya’da terörizm, radikalizm ve bölücülükle mücadele ediyor. Diğer yandan Çin’in bölgede genişleyen ekonomik etkinliği Pekin’le bu konuda yarışamayacak Amerika için ciddi bir engel. Kuşak ve Yol İnisiyatifi 2013’te ilan edilene kadar, bölgede bir ekonomik boşluk vardı. Ancak, bugün Çin'in sunduğu inisiyatiften çok sayıda Orta Asya ülkesi büyük kazançlar elde etmekte.

Öte yandan Rusya, Avrasya Ekonomik Birliği, Bağımsız Devletler Topluluğu ve Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü aracılığı ile askeri ve ekonomik etkisini elinde tutmakta.

ABD BÖLGENİN EN ZAYIF AKTÖRÜ

Amerika’nın Orta Asya için hazırladığı C5+1 ya da Yeni İpek Yolu gibi projeler bölge ülkeleri için cazip görünmüyor. Kaldı ki, Orta Asya ülkeleri kendi bağımsız stratejilerini hayata geçirmek için buluşmalarından bu yana, Amerikan yönetimi de C5+1’e geri dönme niyetinde değil.

Orta Asya devletleri ilk buluşmasını 2018’in Mart ve Kasım ayında Kazakistan ve Özbekistan’da dışarıdan herhangi bir ülkeyi kabul etmeden gerçekleştirmişlerdi.

Washington, bu bağlamda Avrupalı, Suudi ya da Güney Kore, Japonya gibi müttefikleri ile birlikte, Orta Asya’nın en güçsüz aktörleri olarak gözüküyor.

YURT HABER