Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'ün yoldaşı, silah arkadaşı ve ikinci cumhurbaşkanı İsmet İnönü'nün üç çocuğundan biri olan, eski Başbakan Yardımcısı ve SHP Genel Başkanı Erdal İnönü'nün vefatının üzerinden 16 yıl geçti.
GARSONA VERDİĞİ ESPRİLİ YANIT HEP DİLLERDE
31 Ekim 2007'de hayata gözlerini yuman Erdal İnönü, 'siyasetin gülen yüzü' ve bir bilim insanı olarak Türk siyasetine damga vuran isimler arasında yerini aldı. İnönü SHP Genel Başkanlığı döneminde "Ne yersiniz?" diye soran bir garsona verdiği "Teşekkürler, biz birbirimizi yiyeceğiz" yanıtıyla sıkça gündeme geliyor.
Peki Türkiye siyasetinin tevazu abidesi olan Erdal İnönü kimdir? İnönü siyaseti ne tür izler bıraktı?
TEVAZU DENİNCE AKLA GELEN İSİM: ERDAL İNÖNÜ
İsmet ve Mevhibe İnönü'nün üç çocuğundan ortancası olan Erdal İnönü, 6 Haziran 1926'da Başkent Ankara'da hayata gözlerini açtı. İnönü, ilk, orta ve lise öğrenimini tamamladıktan sonra 1947'de Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Fizik-Matematik Bölümü'nü bitirdi.
Akabinde ABD'ye giden İnönü, Kaliforniya Üniversitesi Teknoloji Enstitüsü'nde yüksek lisans ve doktora eğitimini aldı. Türkiye'ye 1952'de dönen İnönü, Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi'nden doçent unvanı aldı.
Sevinç İnönü ile 1957'de dünyaevine giren İnönü, Princeton Üniversitesi ile Oak Ridge Princeton National Laboratory'de 1958-1960 yıllarında 'konuk araştırmacı' olarak bulundu.
Daha sonra, kuramsal fizik profesörü olarak Orta Doğu Teknik Üniversitesi'ne (ODTÜ) girdi. ODTÜ'de teorik fizik bölüm başkanlığı (1960-64), Fen ve Edebiyat Fakültesi Dekanlığı (1965-68) yaptı. 1968'de ABD'ye giderek Princeton ve Columbia üniversitelerinde bir yıl süreyle konuk profesör olarak ders verdi. 1969'da yurda dönerek ODTÜ rektör vekilliğine, 1970'te de rektörlüğüne seçildi.
Mayıs 1983'te, 12 Eylül Darbesi'nin ardından siyasi faaliyetler serbest bırakılınca bütün öğretim ve yöneticilik görevlerinden ayrıldı ve 6 Haziran 1983'te Sosyal Demokrasi Partisinin (SODEP) kurucu üyesi ve ilk genel başkanı olarak siyasal yaşama atıldı.
Kurucu üyeliğinin Haziran 1983'te Millî Güvenlik Konseyince veto edilmesine karşın Aralık 1983'te yeniden SODEP Genel Başkanlığı'na seçildi.
İnönü, partisi ile Halkçı Parti'nin birleşmesinde de kilit bir rol oynadı. Bu birleşmeden sonra Sosyaldemokrat Halkçı Parti (SHP) adıyla Türk siyaset hayatında yerini alan partinin genel başkanı İnönü oldu.
1987 seçimleri öncesi Turgut Özal'ın ANAP'ı ile rekabet içinde olan Erdal İnönü'nün SHP'si, ilginç ve hala hatırlanan bir kampanyaya imza attı. 'Limon' metaforu üzerinden halkın geçim şartlarını eleştiren kampanya, seçim otobüsü üzerinde limon sıkan bir Erdal İnönü imgesi bırakacaktı.
Erdal İnönü önderliğindeki SHP, ANAP iktidarda bulunduğu 1989 yerel seçimlerinde oyların yüzde 28,7'sini alarak birinci parti oldu. SHP, başta İstanbul, Ankara ve İzmir olmak üzere 67 il merkezindeki belediye başkanlıklarının 39'unu kazandı.
Türkiye'de Ekim 1991'de yapılan erken genel seçimlerde oyların yüzde 20'sini alan SHP, üçüncü parti oldu.
MAKAM ARACI SARI TAKSİ
Parti içi muhalefetin bu başarısızlığın sorumluluğunu İnönü yönetimine yüklemesine rağmen Doğru Yol Partisi'nin (DYP) SHP ile koalisyon hükümeti kurması, hükümette Başbakan Yardımcılığı ve Devlet Bakanlığı görevlerini üstlenen İnönü'nün parti içindeki durumunu güçlendirdi.
İnönü hakkında dikkat çeken detaylardan bir tanesi de, bu görevleri yürütürken makam aracı yerine taksi kullanmasıydı.
Aynı seçimlere SHP listelerinden katılan Halkın Emek Partisi (HEP) adaylarından 18'i milletvekili seçilerek Meclis'e girdi. HEP'li Leyla Zana ile Hatip Dicle'nin Kürtçe yemin etmek istemeleri üzerine, TBMM'de yaşananlar ve Paris'teki Kürt konferansı tartışması sonrası Erdal İnönü, bu iki milletvekilinin partiden istifasını istedi.
Bunun üzerine SHP'den ayrılan HEP kökenli milletvekilleri Demokrasi Partisini (DEP) kurdu.
CHP'DE ONURSAL BAŞKANLIK
SHP'nin 1992'deki 7. Olağanüstü Kurultayı'nda İnönü'nün karşısına çıkan Deniz Baykal ve muhalefet grubu başarılı olamadı. İnönü'nün yeniden genel başkan seçildiği kurultay sonrası, Baykal ve ekibi SHP'den ayrılarak 12 Eylül 1980 darbesinin ardından kapatılan CHP'yi yeniden açtı.
Dönemin cumhurbaşkanı Turgut Özal'ın 17 Nisan 1993'teki ölümü ve ardından Süleyman Demirel'in cumhurbaşkanlığına seçilmesinden sonra yaklaşık 1,5 ay başbakanlık görevine vekalet eden İnönü, Demirel'in cumhurbaşkanı adaylığına verdiği destek nedeniyle eleştirilere maruz kaldı.
SHP ile CHP'nin birleştiği 1995'teki kurultayda CHP'nin 'Onursal Genel Başkanı' seçilen İnönü, DYP-CHP koalisyon hükümetinin Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı oldu.
İnönü, sonrasında aktif siyaseti bırakarak, siyasi kariyerini noktaladı.
SİYASETTEN UZAKLAŞTI
2001'de CHP Genel Başkanı Deniz Baykal'ın bazı uygulamalarına tepki göstererek, CHP'den de istifa eden İnönü, sosyal demokrat çevrelerden yapılan ısrarlara rağmen aktif siyasete dönmedi.
TÜBİTAK Bilim Kurulu, Atom Enerjisi Komisyonu, UNESCO Yürütme Konseyi üyeliği ve Türk Fizik Derneği başkanlığında bulunan Erdal İnönü'nün, 1951'de Macar asıllı ABD'li atom fizikçisi Eugene Wigner ile Princeton Üniversitesi'nde ortak yaptığı çalışma uluslararası bilim dergilerinde yer aldı.
Fizik alanında Nobel'den sonraki en önemli ödül olan Wigner Madalyası'nı 2004'te alan İnönü, bu ödülü Feza Gürsey'den sonra hak eden ikinci Türk oldu.
81 YAŞINDA HAYATINI KAYBETTİ
Erdal İnönü ayrıca Türkiye Cumhuriyeti ve Osmanlı İmparatorluğu ile ilgili de bilimsel çalışmalar yaptı. Siyaseti bıraktıktan sonra tekrar öğretim üyeliğine dönen İnönü, hastalığı nedeniyle ABD'ye tedavi olmaya gitti.
ABD'deki hastanede, 31 Ekim 2007'de 81 yaşında yaşamını yitiren İnönü'nün cenazesi Ankara'ya nakledildi.
İnönü'nün naaşı, TBMM'de yapılan devlet töreninin ardından, Ankara'da doğduğu Pembe Köşk'ün bahçesine getirildi.
Eşi Sevinç İnönü'nün isteğiyle İstanbul'a götürülen İnönü'nün cenazesi, 4 Kasım Pazar günü Teşvikiye Camisi'nde kılınan öğle namazının ardından Zincirlikuyu Mezarlığı'ndaki aile kabristanında toprağa verildi.