Son zamanlarda daha ucuz sebze almak için yoğun kuyruklara tanık oluyoruz. Ucuz sebze almak elbette bir ihtiyaçtır. Kuyrukta sıra beklemek de bir davranış biçimidir. Kuyruğun nasıl oluştuğunu, bu kuyrukta insanın kendini birden bire nasıl bulduğunu düşünmesi, tartışması ayrı bir davranış biçimidir. Bilinçli olarak bu sıraya hiç girmeyip, alışveriş yapmamak ya da bunu reddetmek de başka bir davranış biçimidir. Bu davranışların sergilenmesinde ihtiyaç, belirgin bir neden olarak karşımıza çıkar. Ancak ihtiyacı giderirken çevrenin veya yaşanılan durumun gerçekliğinden de haberdar olmak, kopuk olmamak gerekir.

Spontan (spontanite), yani kendiliğinden olan davranış, içinde bulunan duruma uygun yanıt verme olarak tanımlanabilir. Moreno’nun sosyometride üç önemli kavram olarak öne sürdüğü “yaratıcılık” , “spontanite” (kendiliğindenlik) ve “eylem” sebze kuyruğunda olup olmamayı çok iyi anlatır. Eylem, kuyruğa girme, girmeme ya da reddetme davranışını sergileme olarak da değerlendirilebilir.

Spontanlık (kendiliğindenlik) ve yaratıcılık eş zamanlı olarak yan yana anılır. Spontanlık (kendiliğindenlik), uygun davranışı sergilemedir. Yaratıcılık özgünlük, yenilik, farklılık, teklik, sabır, merak, arama, deneme gibi eylemlerle yeni ürün, düşünce ya da davranışlar ortaya koyma sürecidir. Bütün bilimsel araştırmalar göstermektedir ki yaratıcılık doğuştan gelen bir yetidir ve çevresel koşullar bu yetinin fark edilip edilmemesinde etkilidir. Yaratıcılık aynı zamanda Türkiye’de kullanılmasından korkulan bir sözcüktür.

Spontanlık (kendiliğindenlik), yaratıcılığın ortaya çıkarılmasında önemli bir ihtiyaçtır. Sağlıklı bir davranışa sahip olmanın ilk koşullarından biri spontanlıktır (kendiliğindenlik). Spontanlık (kendiliğindenlik), sorunlarla baş edebilmek için gereklidir. Yaşama ilişkin tüm problemleri çözme becerisini kazanmak için de spontanlık (kendiliğindenlik) önemlidir. Bu beceri aynı zamanda yaratıcı olmanın da kapılarını açar.

Spontanlıkları ya da başka deyişle, kendiliğinden olan davranışları bastırılan hemen her insanın yaratıcılığı da körelir. Ne kendisi ne de çevresi bu yetiyi göremeyebilir. Bir ömür boyu edilgen ve etkisiz kalabilirler. Spontanlık (kendiliğindenlik), hiçbir biçimde bastırılmamalıdır. Ancak sınırsız ve kontrolsüz de olmamalıdır. Yerinde ve zamanında ortaya çıkmayan, kontrolsüz bir spontan davranış kişiyi yaratıcı değil; şiddet içeren, yerinde ve uygun olmayan, toplum dışı davranışlara sürükleyebilir.

Sosyal Psikolog Üstün Dökmen, bu açıklamalar için iyi bir örnek sunar; bir kuyrukta sıra bekliyorsunuz, önünüze izinsiz olarak biri geçtiğinde bu duruma kızdığınız halde sesinizi çıkarmazsanız çekingen, eğer bu kişiyle kavga etmeye başlarsanız saldırgan, eğer bu kişiye kuyruğun sonuna geçmesini uygun bir dille söylerseniz atılgan davranışta bulunmuş oluruz. Buradaki davranış aynı zamanda spontan bir davranış örneğidir.

Yazının başında söz ettiğimiz gibi, nedenini bildiğimiz ve her ne olursa olsun kuyruğa girmeyi kabul etmeyen davranış da spontan bir davranıştır.