Hepimiz internet üzerinden veya camlara yapıştırılmış ilanlarda satılık ya da kiralık evleri görürüz. Daha sonra o evleri görmek için emlakçıyla ya da ev sahibi ile iletişim kurarak o evlere gireriz. Bunu yapmadan önce de “Bu dairenin fiyatı ne kadar, bu dairenin özellikleri nelerdir?” gibi çeşitli sorular sorarız.

Peki geometrik olarak kare veya dikdörtgen bir biçimdeki bu evlere neden yine geometrik bir şekil olan “daire” deriz?

Bu konuda farklı görüşler ve inanışlar var. Orta Asya Türklerinin eski zamanlarda yaşadığı evlerin dairesel biçimde olmasına ilişkin teori aslında ilk bakışta “neden olmasın” dedirtiyor. Fakat “daire” kelimesinin Arapça’dan dilimize geçtiğini düşündüğümüzde bu fikir ölü doğmuş oluyor.

Peki gerçek ne? “Daire” kelimesi bir şekli ifade etmek için mi ya da doğrudan bir yaşam alanı üzerine mi oluşturuldu. İşte ne yazık ki bununla ilgili net bir bilgi henüz yok.

Fakat “daire” kelimesinin kökünü incelediğimizde, daha makul yanıtlara ulaşmak mümkün.

“Daire” kelimesinin Arapça hali “dâr” olarak biliniyor. Dâr ise, “Dolaşıp hareket ettiği noktaya gelmek, kısacası dönmek” anlamındaki “devr” kökünden var oluyor. “Dâr”ın Arapçadaki anlamı ise “konak, şehir, büyük mesken, vatan, yurt ve ülke” demek. Kelimenin çoğul haline baktığımızda ise “diyâr” anlamına geldiğini görüyoruz. “Dâreyn, “dünya, âhiret” demektir.

“Dârül” sözcüğü de “dâr”dan türüyor. Yani “konaklanan yer” anlamına geliyor. Darülaceze kelimesini hepimiz biliriz, bilmesek de bir kulak aşinalığımız vardır “bakıma muhtaç insanların konakladığı yer”, darülfünun da keza aynı şekilde yabancı olmadığımız bir kelime yani “üniversite” ismi ile kullanılıyor. 

Peki "bir insan kümesinin yaşadığı yer" anlamında kullanılan daire sözcüğüyle geometrideki daire sözcüğü arasında bir ilişki var mı?

Sözcüğün “vergi dairesi”, “devlet dairesi” tarzında kullanım biçimleri de var. “Dış dünyadan sınırları belli bir şekilde ayrılan” anlamına geliyor. Geometride de dairenin sınırı çemberdir, içeride kalan “dolu” kısmın kendisine ise daire denir.

Öte yandan “idare” kelimesiyle de aynı kökten gelen “daire”, “ailenin idare edildiği”, “vergilerin idare edildiği” anlamında da kullanılmaya başlandığı düşünülüyor.