30 Ocak 2023 günü Millet İttifakını oluşturan partilerin Ortak Politikalar Mutabakat Metni açıklandı. Bu açıklamadan birkaç gün sonra maalesef ülkemizi yasa boğan çok büyük bir deprem yaşadık. Depremin acısı hala devam etmekte. Bu dönemde insanın zihninin başka bir konuya eğilmesi ve yazması gerçekten kolay değil. Bu nedenle biz de yazılara ara vermek zorunda aldık. 

Ortak Politikalar Metninde Enerji sektörü özet bölümde 24-25 inci sayfalarda ve ana metinde 128-131 inci sayfalarda yer almakta.  Söz konusu metinlere bakıldığında enerji sektörünü ilgilendiren başta elektrik, doğalgaz, petrol ve madencilik alanlarında genel ifadelerin yer aldığını söyleyebiliriz. Elbette bu tür metinlerde detaylı açıklamaların olmasını beklemek fazlasıyla iyimserlik olurdu. Biz sözü fazla uzatmadan OPMM Enerji ve Madencilik Bölümünden Elektrik sektörüne ilişkin önemli gördüğümüz metinleri aktaralım. Önce elektrik sektörü sonrasında doğalgaz ve nükleer enerjiyle ilgili seri halinde ayrıntıya girmek istiyoruz. Bu arada OPMM’de sektörün geldiği mevcut duruma göre uygulanması zor, fonksiyonel olmayan genel geçer bazı standart cümlelere de son tahlilde değineceğiz.

• Enerji sektöründe arz-talep dengesini bozacak teşvik ve sübvansiyonlar yerine bütçeden doğrudan maddi destekler vererek vatandaşları, sanayiciyi ve esnafı yüksek fiyatlar altında ezdirmeyeceğiz.  Kalıcı yaz saati uygulamasına son vereceğiz.

• Elektrik üretim ve dağıtım şirketleriyle yapılan sözleşmelerdeki yatırım, hizmet kalitesi ve benzeri taahhütlerini yerine getirmeyen şirketler hakkında sözleşme feshi dahil hukuk çerçevesinde gerekli tüm adımları atacağız. 

• Elektrik dağıtım şirketleri tarafından kaynağı elektrik faturalarına yansıtılmak suretiyle sağlanan yatırımları inceleyecek, önceliği ve yerindeliği sorunlu yatırım projeleri için verilen onayları iptal edecek, bu yolla elektrik faturaları üzerindeki yükü hafifleteceğiz. 

• Dağıtım ve iletim yatırımlarını arttırarak ve dağıtım şirketlerinin taahhütlerine uymalarını sağlayarak kayıp-kaçak oranını azaltacağız.

• Yenilenebilir Enerji Kaynaklarını Destekleme Mekanizmasını (YEKDEM) değişen piyasa şartlarına ve fiyatlarına bağlı bir şekilde tekrar tasarlayacağız.

•Rüzgâr enerjisinde yatay, dikey, kara ve deniz üstü olmak üzere tüm alternatifleri değerlen­direcek, Ar-GE ve yatırım faaliyetlerini destekleyeceğiz. Kendi enerjisini üreten bina yatırımlarını teşvik edeceğiz.

•Kömür santrallerindeki baca gazı arıtma tesislerinin çalıştırılmasını titizlikle takip edeceğiz. 

•Jeotermal potansiyeli yüksek bölgelerde jeotermal enerjinin bölgesel ısıtma ve seracılık projelerinde kullanımına yönelik teşvik paketi hazırlayacağız.

• Enerji verimliliğinin sağlanması amacıyla, enerji tüketimi düşük her türlü alet, ma­kine-teçhizat, beyaz eşya ve benzeri ürünlerin yurt içinde üretilmesini ve kullanımını teşvik edeceğiz.

• Sanayide enerji arz güvenliğinin sağlanması, konut ve ticarethanelerde ise elektrik maliye­tinin düşürülmesi için, düşük faizli ‘Çatı Üstü / Cephe GES Kredi Paketleri’ hazırlayacağız.

• Türkiye için Yeşil Hidrojen Enerjisi Yol Haritası hazırlayacağız. Elektrik depolama ve batarya teknolojilerinin geliştirilmesini, plazma, hidrojen gibi geliş­meye açık enerji türlerinin kullanılmasını destekleyeceğiz.

• Endüstriyel atıklardan ve Biyogazdan enerji üretim merkezleri kurarak, özellikle kentsel ve kırsal alanların elektrik üretiminde etkin şekilde kullanılmasını sağlayacak, bu amaçla faa­liyet gösterecek özel sektör, belediyeler ve ilgili kurumları destekleyeceğiz.

• EPİAŞ’ı ‘bağımsız piyasa işletmecisi’ yapısına kavuşturup yakın coğrafyamızda fiyatları re­ferans alınan “Bölgesel Enerji Borsası” yapacağız.  Bu kapsamda, elektrikte piyasa yapısına aykırı kapasite mekanizması yöntemi­ne son verecek, fiyat oluşumlarının esası olan fayda sıralamasının (merit order) sağlıklı bir şekilde çalışmasını sağlayacağız.

OPMM’den alıntıladığım yukarıdaki metinler sektörün içinde üretici, dağıtıcı veya son tüketici olarak faaliyet gösteren özel sektör veya politika belirleme ve uygulamacı kurum ve kuruluşlarında katılacağı doğru ve yerinde tespitler. Ek olarak, tüm bu yazılanların nasıl yapılacağını tasarlamanın elektrik sektörünün geldiği güncel durum, sektör aktörlerinin niyet, beklenti ve pozisyonlarının birbirinden çok farklı ve çelişkiler barındırması nedeniyle kolay olmadığı da ayrı bir gerçeklik.  Tüm bu zorluklara rağmen bu metinlerin gereğinin yapılması sadece enerji sektörü için değil tüm ülke ekonomisi için gerekli olan politika ve uygulamalar. Örneğin, ilk metinde yer alan serbest piyasa sistemine aykırı teşvik ve sübvansiyonlar yerine doğrudan bütçe destekleri yerinde bir karar olmakla beraber, aynı paragraf içinde sanayi ve ticari abonelerine yönelik yüksek elektrik fiyatlarını düşürmenin nasıl yapılacağı, bu bağlamda çapraz sübvansiyon uygulamasına neden olan konut abonelerine yönelik neler yapılması gerektiği belirsizliğini muhafaza ediyor. Bu nokta ülke ekonomisi ve sanayisi için oldukça kritik bir nokta.  Bir sonraki yazıda bunu ele almak istiyoruz.  Elektrik tarifeleri, abone grupları ve tüketim değerleri üzerinden neler yapılmalı.

Diğer bir konu elektrik dağıtım ve üretici grupları, mevcut sözleşmeler, yerli linyit kaynağına dayalı üretim yapanların yatırım taahhütleri, işletme hakkı sözleşmelerinin durumları. Sözleşme feshi dahil tüm hukuki adımların yapılacağı sözü çok doğru ve yerinde bir söylem. Bu noktada akla EÜAŞ’ın yerli kömür santrallerinin özelleştirme işlemleri ve sonrasında yapılmayan çevre ve yatırım taahhütleri gelmekte. Beklentimiz bu türden değerlendirmelerin siyasete açıkçası siyaseti finanse eden birbirine benzer müteahhit, kendini “sağda” ifade eden siyasete kurban edilmemesi. 

Yenilenebilir enerji destek ve teşvik mekanizmasının özellikle YEKDEM’in yeniden ele alınması ve tasarlanması gerekiyor. Şu tespit çok doğru, YEKDEM’in değişen piyasa koşullarına ve fiyatlarına bağlı bir şekilde desteklenmesi. Bu noktada, sabit fiyata dayalı bir teşvik mi, dövize dayalı alım garantisi mi, yatırım süresini sağlama alan bir sistem mi, EPİAŞ fiyat mekanizması üzerinden bir mekanizma olur mu, YEKA ihaleleri vb. Bu konuda bizim bir önerimiz var, serbest piyasa sistemini bozmayan bir mekanizma ve hatta sadece yenilenebilir değil yerli kömüre dayalı santrallere yönelik bir teşvik mekanizması. Gelecek yazılarda detaylarını paylaşmak ümidiyle. 

Enerji verimliliğine yönelik yapılacaklar, jeotermal enerji, endüstriyel atıklara ilişkin tespitler, yeşil enerji haritası, hidrojen enerjisine yönelik ARGE çalışmaları, elektrikli araç şarj yatırımlarına sağlanacak destekler, GES Kredi paketleri vb. hepsi de üzerinde çalışılması ve geliştirilmesi gereken konular ve yerinde tespitler.

Devam edeceğiz.