Kimi zaman uzayda gezinen, kimi zaman toprağa inip şeker pancarı üreten Sovyet çocuk kitapları. Bolşevik işçi kirpiyle çar domuzun savaştığı, fırtınalı bir gemide dünyaya meydan okuyan çocuk kitapları.

Sovyet kadroları uzun yıllar süren savaş ve mücadeleleri alt etmiş, devrimi gerçekleştirmişti. Her devrim gibi asıl savaş şimdi başlıyordu. Ekonomik olarak yıpranmış hatta yıkılmış bir ülke vardı. Okuma yazma bilmeyen yığınlar karşısında Sovyet devrim kadrolarını birçok zorluk bekliyordu. Gelecek kuşağın devrime göre yetişmesini sağlamak ve üretim seferberliğindeki yerini sağlamlaştırmak da bu zorluklardan bir tanesiydi. İşte Sovyet çocuk kitapları böyle bir atmosferde doğdu. Okuma yazma bilmeyen çocuklar ve halk için bu görsel temas oldukça önemliydi.

İlk dönem Sovyet çocuk kitaplarına baktığımızda çocuklar gibi ebevenylere de hitap ettiğini görürüz. Tamamen görselden oluşan ve sayfa sayısı 20 yi geçmeyen bu kitaplar yoğun bir şekilde tarımda ve sanayide üretimi anlatıyor. Bir nevi gelecek kuşağın işçilerinin kafasında sanayi ve kent estetize ediliyor. Estetize edilen bu durumun yanı sıra Sovyetler, Çarlık öncesi üretim yasağı bulunan veya toplumda ikinci planda olan bir çok kesme özel çocuk kitapları basıyor. Örneğin yahudi çocuklar için “Kollektif Yahudi Çiftliği” adlı bir kitap mevcut.( The Jewish Collective Farm — G. Ryklina, ill. S. Boim & B. Sukhanova, 1931) Kitapta yahudi bir çocuk traktörle tarım yapmaya çalışır ve bu durum bir çok kişi tarafından alay konusu olur. Yahudilerin de tarım yapabileceği ve traktör kullanabileceğini anlatan bu kitap, karakter Yasha’nın zaferiyle sonuçlanır. 1925 yılında basılan bolşevik kirpi ile çar domuzun hikayesi de benzer özellikler taşıyor. Ormanda türler arası futbol oynanmasını yasaklayan çar domuza karşı kirpinin önderliğinde bir çok hayvan birleşir ve domuzu yani çarı devirir.

Patatesten Oyuncak veya İpten Maymun

Bazı Sovyet çocuk kitapları ise oyuncak yapımını anlatmakta. Örneğin “Patates Oyuncaklar” isimli kitapta patatesle yapacağınız 10 a yakın örnek bulunuyor. Bu oyuncakların içerisinde spor yapan, balık tutan, köpeğiyle gezmeye çıkan gibi bir çok patates oyuncağı bulmak mümkün.

Patates Oyuncaklar

Bir başka ilginç kitap ise 1930 yılında basılan, “İpten maymun nasıl dikilir?” i anlatan bir kitap. ( Shimpanze i martyshka — 1930 )

Kitapta iki maymunun gazete ve iple nasıl dikileceğine dair talimatlar bulunmakta. El becerisini geliştirmeye yönelik bunun gibi bir çok kitabı Sovyet çcouk kitaplığında görmek mümkün.

Sovyet çocuk kitaplarının bir çok alanda güçlü etkisinin arkasındaki faktörlerden biri de dönemin ünlü grafik ve ressam sanatçısı Vladimir Lebedev’di. Lebedev bu küçük çocuk kitaplarına yığınla farklı çizim sığdırmış ve bu devrim niteliğindeki çizimler önce kitaplara sonra da Sovyet animasyon filmlerine ilham olmuştu. Kübizmden, sosyalist gerçekçiliğe, minimalizme ve bir çok farklı çizim tekniğiyle kitaplarda imzası bulunacaktı.

Vladimir Lebedev

Çocuk Kitabını Fotoğraflayan Sovyet Çocukları

“Just as every forward-looking comrade must have a watch, so must he be able to handle a camera.”

Her yoldaşın kamera kullanabilmesi gerektiğini söyleyen bu satırlar 1926 yılında çıkan Sovyet fotoğraf dergisinin ilk sayısından. ( Sovetsko foto — 1926) Sovyet çocuk kitaplarının yanında bu fotoğraf okur yazarlığı projesi bir çok çocuğun hayatını belgelemek istiyor ve farklı yerlerden gelen bu fotoğraflar sayesinde toplumun gelecek kuşağını birleştirmeyi amaçlıyordu. Lensin arkasındaki bu ufak gözlerin çektiği fotoğraflar bir çok Sovyet okulu panosuna asıldı ve kitapların yanındaki yerini aldı.

Dönemin Sovyet çocukları bu kitaplarla, çizimlerle, fotoğraflarla büyüyecekti.
Bu çizimler sonraları Sovyetlerde kuvvetli bir animasyon film üretimine yol açacak, dönemin fotoğrafçı çocukları ise sinemada yerini alacaktı.

Yeni kuşağın yeni kitaplarını yazmak, fotoğraflarını çekmek umuduyla…

Çağatay Yıldız