Osmanlı Devleti'nde kardeşler arasındaki taht kavgaları sıkça tartışılan konulardan biri olmuştur.  Peki, Osmanlı'nın kuruluşundan çöküşüne kadar kullandığı 'Veraset Sistemi' tam olarak nedir? Padişahlar kardeşlerini neden boğdurdu?

VERASET SİSTEMİ NEDİR?

Veraset sistemini Osmanlı İmparatorluğu üzerinden de anlatacak olursak, imparatorluk yönetiminin babadan oğula geçmesidir. Yani bu anlayışta devletin yönetimi tamamen bir ailenin üyelerine bırakılıyordu. Bu sistem, demokrasi fikrinin yerleşmediği ülkelerde uzun yıllar boyunca kullanıldı. Şu an bile birçok önemli ülkede veraset sistemi kullanılmaktadır. Günümüzde bazı Avrupa ülkelerinde her ne kadar siyasi güçten ziyade temsili de olsa veraset sistemi kullanılıyor ve kralların belirlenmesi sağlanıyor.

Veraset sistemi, ardında kardeş ölümlerini de getirerek, Osmanlı'daki taht çekişmelerde kilit bir rol oynadı. Tarih boyunca birçok imparatorluk yönetimlerini veraset sistemi ile sürdürdü. Yalnızca aile üyelerinin söz sahibi olabildiği bu anlayış, dışarıdan birinin yönetimde hak talep etmesine kapalıydı.

İmparatorlukların büyük başarılar kazanmasının ardında bu sistemin yattığını söyleyenler olsa da; güçsüz birisinin ülke yönetimine gelmesiyle kazanılan başarıların yok olduğu da çoğu kez tarih sahnesinde apaçık görüldü. Öte yandan beraberinde taht kavgalarını da getiren bu sistemde ülkeler dağıldı, kardeşler birbirinin canına kıydı.

VERASET SİSTEMİNİ OSMANLI'YA KİM GETİRDİ?

Peki, veraset sistemi hangi padişah döneminde geçerli oldu?

Webtekno'daki bilgilere göre Türk devletleri, İslamiyet ile tanışmadan önce ülke yönetimini kut anlayışı ile gerçekleştiriyordu. Bu anlayışa göre ülkeyi yönetme yetkisinin Gök Tanrı tarafından hükümdara verildiği söylenir. Bu da halk üzerinde devlete bağlılık ve sadakat sağlardı.

1299 yılında Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluşuyla birlikte veraset sistemine geçildi ve imparatorluk, hanedanın ortak malı olarak kabul edildi. Bu sistemde kavgaların Osmanlı’yı zayıflatacağını düşünen 1. Murad, bu anlayıştan vazgeçerek 'ülke sadece ‘padişahın ve erkek çocuklarınındır' anlayışını uygulamaya başladı.

Bu şekilde veraset sistemi ilk kural değişikliğine uğramış oldu. Bunun sonucunda taht kavgalarının azalması bekleniyordu fakat böyle olmadı ve erkek çocuklar, tahta geçmek için kardeşleriyle kavga etmeye devam etti.

OSMANLI'DA VERASET NASIL UYGULANIYORDU?

Osmanlı’nın ilk kuruluşunda bu sistem; padişahın amcası, erkek kardeşi veya oğullarından birisinin tahta geçmesiyle gerçekleşiyordu. Bu duruma itiraz eden 1. Murad’dan sonra sadece padişahın oğulları ülke yönetiminde hak talep edebildi.

Özetle, veraset sisteminde padişahın ölümünden sonra padişahın erkek çocuklarından birisi, babasının yerine tahta geçer ve ülkeyi yönetir. 

Tabii ki bunun olumsuz bir yönü de var. Bu sistemde padişahın erkek çocuğu tahta geçtiği için kardeş kavgaları ve ölümleri oldukça sık yaşanır. Bazı padişahlar, tahta geçtiği an kardeşlerini sürgün etti. Daha acımasız padişahlar ve oğullar, kardeşlerini öldürterek devlet içindeki yerlerini sağlamlaştırdı.

TAHTA ÇIKAR ÇIKMAZ 19 KARDEŞİNİ BOĞDURAN PADİŞAH KİMDİ?

Tüm monarşilerde olduğu gibi Osmanlı İmparatorluğu’nda da tahtı ele geçirmek için isyan çıkarma ihtimali olan erkek akrabaların öldürülmesi vacipti. Ancak dikkat edin, böyle bir ihtimali olanlar öldürülürdü. Henüz çocuk ya da bebek olanlara kolay kolay dokunulmazdı. III. Mehmet ise bu durumu pek önemsemiyordu.

III. Mehmet tahta çıkar çıkmaz verdiği ilk emirle birlikte çoğu bebek olan tam 19 kardeşi boğularak öldürüldü. Sonraki yıllarda hakkında çıkan dedikodular nedeniyle oğlu Şehzade Mahmud’u da öldürttü. 

Konu hakkında ilginç bir rivayet vardır. 1909 yılında tahta çıkan Mehmed Reşad, kılıç kuşanma merasimi sonrası atalarının mezarlarını ziyaret etti ancak III. Mehmed’i ziyaret etmedi. Bunun nedeni sorulduğunda "Ben çocuk katilinin kabrini ziyaret etmek istemiyorum." demiştir. Yani Osmanlı ailesi bile ataları III. Mehmed’in yaptığını doğru bulmamaktadır. 

VERASET SİSTEMİNİ KİM KALDIRDI?

Veraset sistemini yukarıda da belirttiğimiz üzere ilk defa 1. Murad değiştirdi. Ardından bu sistemi geliştirmek isteyen Fatih Sultan Mehmet, çıkardığı 'Kanunname-i Ali Osman' yasası ile birlikte kardeşlerin birbirlerini öldürmesine izin vermiştir. Bu, kardeş ölümlerinin yasal hâle getirilmesi demekti. 

Bu yasanın ardından padişahlar, gelecekte kendilerine isyan etmeleri ihtimali bulunan kardeşlerini öldürme yetkilerini birçok kez kullandı. Bunların en önemlisi, tahta çıktığında 19 kardeşini öldüren III. Mehmed. Halkın bu olaydan dolayı padişahtan nefret ettiği de iddia edilir.

Bu kavgalara son vermek isteyen 1. Ahmed, ailenin aklı başındaki en büyük üyesinin padişah olmasına karar verdi.

Osmanlı İmparatorluğu’nda kısa bir süre padişahlık yapan I. Ahmed, bu sistemdeki kavgalara bir son vermek için veraset sistemini bir kez daha değiştirdi. Yeni sistemde artık ailenin aklı başındaki en büyük üyesi padişah olacaktı. Bu sistem ile birlikte kardeş kavgalarının ve ölümlerinin önüne geçilmesi amaçlandı. Osmanlı'nın kuruluşundan bu yana uygulanan ve iki defa değişikliğe uğrayan veraset sistemi, Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkımına kadar devam etti.