Süleyman Merdanoğlu

Süleyman Merdanoğlu

ÖZBEKİSTAN'DA DEVLET VE TOPLUMDA KADININ YERİ

Özbekistan tarihinde kadının önemli bir yeri vardır. Günümüzde de; bu önemini kaybetmeden korumaktadır.
edebiyatı, kültürü ve sanatında kadınlar dikkat çekmektedir. Bunlardan Zebunisa (1639-1706), Uvaysiy (1779 -1845), Nadire (1792-1842), Anbar Otin (1870-1915) ve geçtiğimiz günlerde Taşkent’de heykeli dikilen ünlü Özbek şair ve yazar Zülfiya (1915-1996) ilk akla gelenlerdir.
Hadiste denilir ki:”Bilmen gerekir ki, kadın ve erkek her Müslüman için ilim öğrenimi farzdır.”
Cumhuriyeti Anayasasının 46.Md. de “Kadın ve erkekler eşit haklara sahip olacaktır “ denmektedir.
Sadece bu birkaç örnek bile, Müslüman bir ülke olan ’da kadına verilen değeri ve erkeklerle eşitliğini göstermektedir.
’da kadınların toplum-politik faaliyetlerine katılımı, onların eşit haklara sahip olma konusunda önemli bir unsurdur.
1991 yılı ’ın bağımsızlığından sonra, çoğu diğer İslam ülkelerin de olmayan Özbek kadınlarının lehine önemli gelişmeler olmuştur. 8 Mart Kadınlar Günü Özbekistan’da da kutlanmaktadır. Ülkede en saygın kadınlar teşkilatı konumundaki “ Kadınları Komitesi” faaliyetini sürdürmektedir. Komite’nin 3 Milyondan fazla kurumsal ve bireysel üyesi mevcuttur.

1995 tarihinden itibaren aile, annelik ve çocuk sosyal koruma konularıyla ilgilenen Başbakan Yardımcılığı görevi tesis edilmiştir.
Özbekistan Kadınları Komitesi, kadınların durumunu iyileştirme, kadının rolünü yükseltme, toplum ve ailede kadınların statüsü, onların sosyal, ekonomik ve manevi menfaatlerini korumak amacıyla hukuk sisteminin geliştirilmesine yönelik devlet politikalarının uygulamaya konulması ile ilgili çalışmaları yürütmektedir.
Komite, kadın kadro kaynakları hazırlanması ve istihdama kadınların teşvik edilmesi, kadınların mevcut durum analizi, toplumun sosyo-ekonomik yönden gelişmesinde kadınların katılım düzeyi, çalışma koşulu, ailede moral ortamı, ayrıca mülk şekline bakılmaksızın işletme, kurum ve teşkilatlarda kadınların sosyal korunma düzeyi ile ilgili konularda çalışma yürüterek, ihtiyaç duyan kadınlara hukuki, psikolojik, maddi ve manevi destek sağlamaktadır. Örneğin, 2006 yılında Özbekistan’da yapılan yasal düzenlemelerin 80’den fazlası kadın hakları ve özgürlüğü ile doğrudan ilgilidir. Özbekistan’da kadınların durumunun iyileştirilmesi ve rolünün yükseltilmesi konusunda ve Bakanlar Kurulu tarafından onaylanan ulusal platformdaki eylem planı uygulamaya konulmuştur. 23 Aralık 2007 tarihinde yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimine Özbekistan ve Orta Asya ülkeleri tarihinde ilk kadın olarak; bir partinin genel başkanının Cumhurbaşkanlığı için aday gösterebilmesi, ülkede kadın haklarına verilen önemin göstergelerinden biridir. 22 Aralık 2019 yapılan parlamento seçimleri için 5 siyasi parti seçime girmiş. 750 kişinin milletvekili adayı içinde, 310'u da kadından oluşan adayların tamamının üniversite mezunu olduğu, %10'unun lisansüstü eğitim veya doktora yaptığı bilinmektedir. Son yıllarda Özbekistan’da kadın statüsünün yükseltilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi ile ilgili ulusal düzenlemeler oluşturulmuş, kadın hareketinin gelişmesi ve potansiyel kadın gücünü önemsemek için hukuki konularda sağlıklı planlar hazırlanmıştır. Özbekistan’da kadın hareketinin önemli gelişme aşaması, devlet bünyesinde olmayan kadın kurumlarının oluşturulması oldu. Devlet bünyesinde olan ve olmayan sektörler arasındaki ortaklık, kadın sorunları ile ilgili konuların amaca uygun olarak ele alınma ve çözülme oranını yükselti. Günümüzde, devlet bünyesinde olmayan tüm kadın kurumları tarafından “Mehr” (“Merhamet”) birliği oluşturuldu ve uluslararası kadın hareketinde tek konuma sahip oldu. Kadınlar Komitesi ile Yüksek ve Orta Mahsus Eğitim Bakanlığı işbirliğinde düzenlenen toplantılarda, bilimsel alanlarda kadın bilim adamlarının teşvik edilmesi ve rolünün artırılması kadına yönelik benzeri konular ele alınmaktadır. 2008 yılı yapılan bir toplantıda, doktora öncesi çalışma tezini savunanların %33’ü, doktora unvanı alanların %16’sı ve bilimsel araştırma görevlilerinin % 37’sinin kadınlar olduğu açıklanmıştır.
Senato Dış Politika Komisyonu ile Kadınlar Komitesi işbirliğinde yeni düzenlenen toplantılarda; siyasi, ekonomik ve sosyal yaşamda kadınların rolünün artırılması, kadın girişimcilerin desteklenmesi, kadın haklarının devlet tarafından korunmasıyla ilgili konular ele alınmakta, haklarının ihlal edilmesinin önlenmesinde sivil toplum kuruluşlarının önemi ile ilgili konular değerlendirilmektedir. Reşit olmayanlar, kadınlar ve yaşlılara daha hafif ceza verildiği Özbek yetkilileri tarafından ifade edilmektedir. Özellikle, Kadın ve Çocuk Ticaretinin Önlenmesine, Durdurulmasına ve Cezalandırılmasına ilişkin kanun İmzalanarak yürürlüğe girmiştir. Özbekistan’da kadınlara yönelik küçük düşürücü tüm davranış şekillerinin ortadan kaldırılması, Birleşmiş Milletler Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW) ile ilgili BM Teşkilatı, Pekin Platformu, kadın hakları ve menfaatleri kapmasında diğer uluslararası belgelerin uygulanması ile ilgili eylem planının hayata geçirilmesi konusunda çalışmalar yapılmaktadır. CEDAW koşullarının yerine getirilmesi kapsamında Özbekistan raporunda ele alınan sonuçlara göre kadınları aşağılayıcı tüm davranış şekillerinin ortadan kaldırılması ile ilgili komitenin önerileri uygulaması hakkında ulusal eylem planı hazırlandı ve hayata geçirilme süreci devam etmektedir.
Özbekistan Kadınlar Komitesi, insan hakları konusunda Ali Meclisi (parlamento) tarafından yetki verilen enstitü ile işbirliğinde kadın hakları ile ilgili uluslararası ve ulusal belgelerin uygulanmasını denetleyen bir izleme grubu oluşturdu. Kadınlar Komitesi tarafından, Özbekistan Cumhuriyeti nüfusunun sağlık ve hakların korunması hakkında yasa tasarısı hazırlanmıştır.
Son zamanlarda Özbek kadınlarının uluslar arası toplantılarına katılımları artmıştır. Özbekistan’da kadın girişimciliği ile ilgili kurum ve kuruluşlarında görevli ve yönetici düzeyinde bir heyet, Türkiye’deki kadın girişimciliği, kadınlara mikro kredi veren kurumların uygulamaları ve kadın sorunları ile ilgili temaslarda bulunmak üzere geçtiğimiz yılarda Türkiye’ye de gelmiştir. Uluslararası ilişkilerin pekiştirilmesi ve ülke kadın hareketinin uluslararası bütünleşmeye büyük önem verilmektedir. Kadınlar Komitesi ve devlet bünyesinde olmayan kadın kurum vekilleri birçok uluslararası görüşme ve sempozyuma faal olarak iştirak etmektedir. Kadın hareketi BM Teşkilatı ve onun kurumları ve Özbekistan’da akredite edilmiş diğer uluslararası kurumlar ile faal ortak çalışmaları yürütmektedir.
2012 yılı “Aile yılı” ilan edilmiş, Aileye verilen öneme paralel olarak kadınların toplumdaki yerinin artması öngörülmüş ve bu sayede refah toplumuna ulaşılması hedeflenmiştir. Kadınların toplumsal alandaki rolüne verilen önem, değişen ve gelişen toplumsal yapının en temel faktörüdür. Özbek toplumu, aile kavramını merkez alarak bir büyüme gerçekleştirmek istediği için kadının toplumdaki rolü doğal olarak yeni dönem projelerinin merkezine oturmaktadır. Bu bağlamda Özbek yönetimi aldığı bir karar ile parlamentoda kadınlara %30 kontenjan ayrılmasını sağlamıştır. İslam dünyasında kadının toplumdaki rolüne bakıldığı zaman Özbekistan’ın bu konuda pek çok devletten farklı bir politika izlediği görülmektedir. Ülkede erkek nüfusu, az bir farkla kadın nüfusunun önünde seyretmektedir. Özbekistan'da erkek giyiminin dışında; Özbek olan kadınlarında kendilerine özgü giyimleri vardır. Kadınlar, hemen hemen her yerde ipek atlastan yapılmış entarilerini giyerler.
Ülke genelinde kadınlara yönelik çeşitli etkinlikler yapılmaktadır. Bağımsızlık yılı kutlamalarında kadınların gösterileri büyüleyicidir. Özbekistan’da iki evliliğe resmen bir izin yoktur. İmam nikâhıyla ikinci bir hanımla evlenenler de bulunmaktadır. Özbekistan’da resmi nikâhtan sonra, dini nikâh kızın evinde bir din adamı çağırılarak kıyılır.

Önceki ve Sonraki Yazılar