Boğaziçi Gezginler Topluluğunun 7-9 Nisan 2017 günleri arasında düzenlediği, AltınyolYanardağlar Ülkesi gezisi kapsamında, 57 kişiyle Eskişehir’e doğru yola çıkıldı. Eskişehir demek Boraks demektir. Tinkal boraks tözünün çıktığı yer de Seyitgazi Kırka köyündedir.

yer de Seyitgazi Kırka köyündedir. Kırka’da ergene(açık işletme) biçiminde sürdü- rülen alan oldukça geniş bir bölge. Burada yalnızca bor işlenmemiş olarak (tüvenan) olarak çıkarılmıyor, ayrıca onun türevleri de üretiliyor. Türkiye Bor Birikimleri bakımında yüzde 72 ile en çok bor’un bulunduğu ülkedir. Türkiye’de bilinen bor yatakları özellikle Kırka/Eskişehir, Bigadiç-Susurluk/Balıkesir, Kestelek/Bursa ile Emet/Kütahya’dadır. Türkiye’de birikim bakımından en çok bulunan bor tözmükleri kolemanit (2CaO.3B2O3.5H2O) ile tinkal (Na2B4O7.10H2O)’dir.

Türkiye’de önemli tinkal yatakları Kırka’da kolemanit yatakları ise Emet ile Bigadiç dolayında bulunmaktadır. Bunlara ek olarak, Bigadiç’te az oranda üleksit birikimi var olup Kestelek’te arada üleksit yan ürün olarak elde edilmektedir. Birikim oranları mineral olarak aşağıda verilmektedir.

Tözmük-Mineral olarak birikim oranları (2015)

Eskişehir/Sivrihisar Toryum alanında, NTO, Barit, Florit ile Toryumun ulusal kazanca kazandı- rılmasına yönelik etkinlikler sürdürülmektedir. Maden sayışmanı Hüseyin beyin anlatımıyla, Eskişehir’in Seyitgazi ilçesine bağlı Kırka beldesinde yer alan Kırka Bor İşletmesi, 1970 yılında kurulmuş. 1970 yılında ön kurulum aşamasıyla başlayan kuruluş, 1972 yılında 400 bin ton/yıl yoğunlaştırılmış tinkal yetili kurgunun temelinin atılması ile ana üretim kurgusu durumuna kavuş- muş, yoğunlaştırıcısının devreye alınması ile 1975 yılında işletme durumunda etkinlik göstermeye başlamış.

İşletme, 1979’den beri Kırka Boraks İşletme Müdürlüğüne, yeni yapılanma sonucunda da 1998’den beri İşletme Müdürlüğüne dönüştürülmüş. 31.01.2004 tarihi itibariyle de Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü’ne bağlı Kırka Bor İşletme Müdürlüğü olarak etkinliklerini sürdürmekte. Bu yatağı ilk bulanlar Fransızlar imiş, sonrasında MTA yatağı geliştirerek açık işletme durumuna getirmiş. İlkin kapalı işletme olarak süren işletme, sonrasında ergeneye dönüşmüştür. İşletme müdürü Ersan Ayten İLE Cem beyin anlatımına göre, yaklaşık 1000 kişinin çalıştığı Kırka’da üretilen bor türevleri; Etibor-48(Boraks Pentahidrat(Na2B4O7.5H7O),Etibor-68(Susuz Boraks)(Na2B4O7), Boraks Dekahidrat (Na2B4O7.10H2O), Sıkılaştırılmış Kalsine Tinkal, Etimatik Borlu Arıtma-Temizlik Ürünü.

Bor, yeryüzünde toprak, kayalar ile suda yaygın olarak bulunan bir öğedir. Toprağın bor iç- eriği ortalama 10-20 ppm (binde 10 ile 20) olmakla birlikte ABD’nin batı bölgeleri ile Akdeniz’den Kazakistan’a dek uzanan yörede yüksek yoğunluklarda bor bulunur. Deniz suyunda 0,5-9,6 ppm, tatlı sularda ise 0,01-1,5 ppm aralığında bor vardır. Yüksek yo- ğunlukda ile işletilebilir boyutlardaki bor yatakları, borun oksijen ile bağlanmış bileşikleri olarak daha çok Türkiye ile ABD’nin kurak, yanardağ ile kızgınsu etkinliğinin yüksek olduğu bölgelerde bulunmaktadır.

Bor bileşiklerinin ana kullanım alanları, çama- şır tozunda beyazlatıcı olarak (sodium perborat) kullanılır. Ayrıca ısı yalıtımında, cam elyafının boraks bileşeni olarak kullanılır. Bor bileşiklerinin dayanımı yüksek, ağırlığı düşüktür. Camlar ile seramiklerin yüksek sıcaklığa dayanıklı olması için kullanılır. Boron içeren nesneler örgenik bileşiklerin birleştirilmesinde de kullanılırlar. Ayrıca, boron içermeyen bazı semlerin-ilaçların yapı- mında ara ürün olarak kullanılır.

Boratlar düşük düzeyde de olsa ağuludur-zehirlidir (sofra tuzu kadar). Boron, doğal bir antibiyotiktir. Bitkilerde az oranda boron göze-hücre duvarının sertleşmesi için gereklidir, bu yüzden toprakta boronun varlığı bitki büyümesi için gereklidir. Deneylerde boronun andıklarda-hayvanlarda da az düzeyde bile olsa gerekli bir öğe olduğu bulunmuştur.

Bor tözmükleri, sanayide sayısız denecek öl- çüde çok çeşitli işlerde kullanılmaktadır. Bor tözmüklerinden elde edilen boraks ile borik asit; özellikle nükleer alanda, savunma sanayisinde, jet ile roket yakıtı, sabun, deterjan, lehim, fotoğrafçı- lık, tekstil boyaları, cam elyafı ile kâğıt sanayinde kullanılmaktadır. Türkiye’deki bor yataklarını bu konuda tekel olan US Boraks oyuna getirerek almak istemektedir. Türkiye bu konuda ulusal varlığını korumalıdır.