Ali Rıza Özkan

Ali Rıza Özkan

TÜRKİYE VE RUSYA İLİŞKİLERİNİN GELECEĞİ

Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Rusya Devlet Başkanı Vladimir Vladimiroviç Putin’in 5 Mart 2020 tarihinde Moskova’da biraraya gelerek, Suriye ve diğer konularda işbirliğini sürdürme niyetlerini deklare etmelerinin ardından, özellikle de bu ilişkinin inişli çıkışlı yönü üzerine çok sayıda yorum yapılıyor.

Esasen, Türkiye ile Rusya arasındaki ilişkilerin tarihine baktığımızda da istikrarlı bir fotoğraf elde edemeyiz. Bugüne en yakın tarihsel deneyim olarak, Türkiye’nin verdiği İstiklâl Savaşı esnasında Sovyet Rusya ile yeni kurulan ilişkilere göz atmak faydalı olabilir.

BATI'YA KARŞI SOVYET KOZU

Batı emperyalizmine karşı mücadele doğru müttefikler arayan Mustafa Kemal, daha Sivas Kongresi’nin hemen ardından “Kut'ül Ammare Kahramanı” olarak bildiğimiz, Enver Paşa’nın amcası Halil Kut’u Moskova’ya göndermişti.

Millet Meclisi’nin açılmasının hemen ardından 26 Nisan 1920’de Mustafa Kemal Lenin’e ünlü mektubunu gönderir. 11 Mayıs’ta ise, Bekir Sami Bey başkanlığında resmi bir heyet Moskova’ya giderek, Sovyet Hükümeti’ni yardımlar ve ittifak konusunda ikna etmek üzere Ankara’da ayrılır.

Ancak, daha önce Moskova’da bulunan Halil Paşa gibi, Bekir Sami Bey başkanlığındaki heyet de, Moskova’da çok sıcak karşılanmaz. Çünkü, Sovyet Hükümeti ve Lenin Ankara Hükümetini desteklemek konusunda kararsızdır.

MOSKOVA KARARSIZ

Hatta, İstanbul’da kurulan Bolşevik Komitesi ve aynı anda gizli görüşmelerini sürdürdükleri Enver Paşa gibi farklı seçenekleri de değerlendirmek konusunda ısrarlı olduklarını söylemek yanlış olmaz. Daha da önemlisi, Sovyet Dış İlişkiler Halk Komiseri Georgiy Vasilyeviç Çiçerin Muş ve Van’ın Ermenistan’a bırakılması gibi taleplerde bulunmuştur.

Yani, Ankara Hükümeti batı emperyalizmine karşı sağlam ittifakları kurmak çabasındayken, Moskova ilişkilere tamamen kendi “ülke çıkarları” açısından yaklaşım sergilemiştir.

9 Kasım 1920’de Ankara’da Sovyet Büyükelçiliği’nin açılması ile ilan edilen Türk-Sovyet İttifakı sürecinde iki nokta tarafların yakınlaşmasında belirleyici olmuştur. Birincisi SevreAntlaşması’dır. Bu antlaşma ile Türkiye’nin doğu sınırları olduğu gibi korunmuştur. İkincisi ve daha da önemlisi ise, Bakü’de, 1-10 Eylül 1920 tarihlerinde toplanan Doğu Halkları Kurultayı’nda Ankara Hükümeti’nin çok güçlü bir şekilde desteklenmesidir.

BAKÜ'DE 3 FARKLI TÜRK DELEGASYONU

Doğu Halkları Birinci Kurultayı'nda 3 farklı Türk delegasyon vardı. Mustafa Suphi başkanlığında TKP delegasyonu, İbrahim Tali (Öngören) başkanlığında Ankara Hükümeti temsilcileri ve Enver Paşa ile arkadaşları. Esasen, Kurultay Başkanı Grigori Zinoviyev’in vurguladığı gibi, TKP delegasyonu dışında kalanlar davetli bile değildir. Ancak, hem Ankara ve hem de Enver Paşa Sovyet Hükümeti’ni etkilemek için Bakü’de düzenlenen Doğu Halkları Kurultayı’nı seçmişlerdi.

TKP delegasyonu Kurultay esnasında Enver Paşa ve arkadaşlarına çok sert tepki gösterir. Hatta, Enver Paşa’nın kürsüden konuşturulmaması da TKP’li kurultay temsilcileri sayesinde gerçekleşmişti.

TÜRK KOMÜNİSTLERİN TERCİHİ ANKARA HÜKÜMETİ

Enver Paşa kürsüye gelmek istediğinde TKP delegeleri ayağa kalkarak bu durumu protesto ettiler. Kısaca, gerekçeleri şöyleydi: “O bir katildir, ona söz yok Zinovyev yoldaş, ona söz vermeyin! O kimin namına konuşacak? Öldürttüğü binlerce Türkün namına mı, yoksa ölümle karşı karşıya bırakarak kaçtığı Türk vatandaşları ve Türkiye namına mı? Paşa diye kendisini satan bu adam, Türkler adına tek bir söz dahi konuşamaz! Mustafa Kemal gibi Milli Mücadele kahramanları arasında değil de, buralarda ne işi var?”

Bakü'de SBKP tarafından düzenlenen Doğu Halkları Birinci Kurultayı'nda TKP'yi temsil eden delegelerin itirazı üzerine, kendisini ‘samimi bir Bolşevik sempatizanı’ olarak tanımlayan Enver Paşa konuşmasını yapamadı. Bunun yerine, ünlü yazar Nikolay Alekseyeviç Ostrovskiy büyük tepkiler altında, Paşa’nın hazırladığı makaleyi kürsüden okudu.

TKP delegelerinin şüpheye yer vermeyecek netlikteki Ankara Hükümeti yanlısı tutumları yanında, Tatar, Türkistan komünistleri gibi farklı delegasyonların da yoğun destekleri, Moskova’nın Ankara Hükümeti ile ittifak konusunda net tutum almasını sağladı.

Önceki ve Sonraki Yazılar